Engerek, Özellikleri ve Türkiyede Bulunan Engerek Türleri Nelerdir?

Başlıklar

• - Engerekler
• - Engereklerin Özellikleri
• - Engereklerin Türleri
• - Türkiye’deki Engerek Türleri
• - Engereklerin Bilimsel Sınıflandırması

Engerekler

Engerekler zehirli yılan familyalarından birisidir. Asya, Avrupa ve Afrika’da bulunan engereklerin kardeş grubu çıngıraklı yılanlardır ve çıngıraklı yılanlarla engereklerin en temel ayırt edici özelliği çukur organının olmamasıdır.

Engerekler oldukça geniş bir cinse ve türe sahiptir. Şu ana kadar dünyanın farklı yerlerinden tespit edilen 12 cinsi ve 66 türü bulunmaktadır. Ancak vipera berus dışındakilerin hemen tamamı tropikal ya da subtropikal yılanlardır. Vipera berus ise kutup dairesinde dahi yaşayabilen bir türdür.

Engerekler uzun, kıvrık, içi boş ikişer tane dişe sahiptir. Bu dişler zehirlidir ve bunların gerisinde de yakalama dişleri yer almaktadır. Başları üçgen şeklinde olup küt kuyrukları vardır. Sürüngen ve omurgalı familyasından olan bu yılanlar, yılan türleri arasında da doğurgan olmalarıyla öne çıkarlar.

Engerek zehirli yılanlardandır ve suda yaşayan cinsleri dahi mevcuttur. Fakat daha çok çalılı, çakıllı topraklarda yaşamayı, güneşli ortamlarda bulunmayı sevmektedirler. Kış aylarında toprak altına sığınan engerekler özellikle fare ve köstebek yuvalarını saklanma alanı olarak tercih ederler.

Geniş ve yassı kafa yapısıyla diğer yılan türlerinden ayrılan engerekler, yaklaşık iki metreye kadar uzayabilirler. Üst dişlerinin bulunduğu kısımda zehir keseleri yer alır ve bu sayede son derece tehlikeli olmalarına neden olur. En değişik özelliklerinden birisi avlanması olup bu yılanlar avının kendi yanına gelmesini bekler. Ardından zehirler ve daha sonra avının ölüsünü koklayarak bulur. Zehirlerini kullanmayacakları zaman zehir keselerinin için boştur.

Engereklerin Özellikleri

Engerekler zehirli yılan dendiğinde ilk akla gelenlerdendir. Daha çok Afrika’da yaşamakla birlikte Akdeniz iklimlerinin sıcaklığından dolayı Akdeniz ikliminin hâkim olduğu her yerde, Avrupa’da görülür.

Bir yılan türü olması ve zehirli olmasıyla insanları ürkütmektedir. Fakat tarım alanlarına zarar veren kemirgenleri yok etmesinden dolayı ekolojik dengede faydalıdırlar. Yeryüzünde en çok karşılaşılan türü Avrupa engereği olup sıcak iklimlerden ve sıcak topraklardan hoşlanan bu yılan, 75 cm’ye kadar erişebilmektedir.

Engerekgiller ailesinden olan yılanlar Asya ve Avrupa’nın en zehirli yılanlarıdır. Avını ısırarak öldürür ve ısırdığında zehir kesesinden zehir salgılar. Daha sonra da koklayarak avının izini sürüp bulur. Yalnızca İrlanda’da bulunmayan engereklerin ağaçlarda yaşayan türleri dahi mevcuttur. Türkiye’de de pek çok engerek türü bulunmaktadır.

Yaz aylarında aktif olarak avlanan engerekler kış geldiğinde daha çok kutu köşelere çekilmeyi tercih ederler. Tüm mevsimi de dinlenerek geçirirler. Yassı kafa yapıları ve kısa kuyrukları bu hayvanların en bariz özellikleridir.

Mart aylarında engerekler çiftleşmeye başlarlar. Hamilelik süreleri dört aydır ve bir doğumda 20 yavru yavrulayabilirler. Bu yılan türlerinin sokması hainde çok acil müdahale edilmelidir. Her engerek türünün de zehrinin etkisi aynı değildir. Özellikle Avrupa engereği en tehlikelilerinden birisidir. Isırdığı yerde iki adet diş izi kalır ve zehirlenmenin etkisiyle bu bölge kanayıp şişer.

Zehirli yılanların en kuzeyde yaşayan grubu engereklerdir ve bazılarının ilginç bir savunma sistemi vardır. Bazı engerek türleri bir tehlikeyle karşılaşmaları halinde kaçmak yerine gövdelerini şişirirler. Islık tarzı bir ses çıkarırlar.

Engereklerin Türleri

Zehirli yılan türleri arasında en korkulanlardan birisi olan engerekler kendi içerisinde pek çok türe sahiptir. Elliden fazla türü tespit edilen bu yılanların başlıca türleri şunlardır:

• Avrupa engereği
• Dağ engereği
• Filistin engereği
• Sakhalin engereği
• Çoruh engereği
• Bayağı engereği
• Lübnan engereği
• Draevsky engereği
• Çayır engereği
• Vanger engereği
• Vipera eriwanensis
• Russell engereği
• Portekiz engereği
• Şeritli engerek
• Çayır engereği.

Bütün bu engerek türleri zehirlerinin tehlikeliliği, uzunlukları, yaşam alanları gibi etmenlerle birbirinden ayrılır.

Türkiye’deki Engerek Türleri

Engerekler Türkiye’de de bulunur. Özellikle Akdeniz ikliminin ılıman yapısı, güneydoğu Anadolu’nun sıcak iklimi vs. engereklerin Türkiye’de de var olmasına neden olmuştur. Türkiye’de yaşayan başlıca engerek türleri ve özellikleri şöyledir:

• Baran engereği: Türkiye’de yaşayan Baran engereği adını ünlü herpetologlardan Prof. Dr. İbrahim Baran’dan almış olup Silifke, Sakarya civarlarında görülmektedir. Türkiye’de yaşayan endemik engereklerden birisidir ve sırt bölgesinin rengi koyudur. Sırtları genellikle siyahtır. Kimi zamanda kahverengi veya grimsi olmaktadır. Sırtları zikzaklı, açık renkli beneklere sahip, kuyruk uçları sarıdır. Kısa boylu otların altında ve taşlık bölgelerden yaşayan Baran Engereğinin boyu 55 cm’ye kadar çıkabilmektedir.
• Boynuzlu engerek: Ülkemizde daha çok küçük otların altlarında, taşlıklarda, çalılıklarda, orman açıklarında yaşamaktadırlar. Sırt bölgesinin rengi sarı, koyu kahverengi ve gri tonlarına ev sahipliği yapmaktadır. Baş tarafında küçük, yukarı doğru gergedan boynuzunu andırır bir boynuz görüntüsü bulunur. Bu nedenle de boynuzlu engerek adı verilmiştir. Zehirli bir yılan türü olup boyları 50-60 cm’ye kadar çıkabilmektedir. İlkbahar ayında çiftleşen boynuzlu engerekler Ağustos gibi 5-14 arasında yavru dünyaya getirmektedir.
• Koca engereği: Bu yılanların sırt kısmı daha çok grimsi, kahverengi ya da kahverengi tonlarındadır. Sırtının kimi yerlerinde bazen koyu renk beneklere rastlanır. Kuyruk ucu sarıya yakın bir renktedir. Daha çok farelerle, çeşitli kemiricilerle, yılanlarla, kuşlarla, kertenkelelerle beslenir. Geceleyin ya da sabahın erken vakitlerinde avlanırlar. Avlarını yakalayıp zehirleyip öldürürler. Hareketleri ağır olup gündüzlerini daha çok dinlenmeye ayırırlar. Ovalarda, taşlıklarda, terk edilen evlerde, harabelerde, bahçelerde, tarlalarda yaşarlar. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülürler. Nadir de olsa Doğu Akdeniz’de de yer alır ve ülkemizdeki en değerli yılan türlerinden birisidir.
• Kafkas engereği: Bu türün sırt kısmı çok kez siyah, kırmızı, gri ve sarı renklidir. Baştan kuyruk kısmına kadar uzanan zikzaklı bir şerit bulunmaktadır. Şerit bazen parçalı şekilde de olabilmektedir. Vücudunun yan taraflarında noktalar ya da benekler yer almaktadır. Daha çok küçük kemiriciler, kertenkeleler ve çeşitli omurgasızları tüketmektedir. Yağmur ormanlarının taşlık alanlarını yaşam alanı olarak seçen bu yılanlar rutubetli yerleri sevmekte, Türkiye’de de Artvin civarındaki yağmurlu ormanlık alanlarda yaşamaktadır.
• Ağrı engereği: Bu engerek türünün sırt kısmında daha çok kül rengi ya da griye benzer renk hakimdir. Ülkemizdeki en zehirli engereklerden bir tanesi olup baştan kuyruğa kadar içi sarımsı büyük benekler yer alır. Benekler bazen birleşirler ve bu esnada baklava desenli, dalgalı, zikzaklı desenler ortaya çıkarırlar. Kuşlarla, kertenkelelerle, küçük kemiricilerle beslenirler gündüzleri oyuklarda saklanıp geceleri ava çıkarlar ağır hareket etseler de saldırırken son derece seridirler. Ormansız alanlarda, az bitkili yerlerde, dağlarda, taşlıklarda, az bitkili yerlerde yaşayıp özellikle Ağrı, Kars, Iğdır, Hakkari ve Van civarlarında yaşarlar.

Engereklerin Bilimsel Sınıflandırması

Engerekler bilim dünyasında da sınıflandırılan yılanlardandır. Sınıflandırmasıysa şöyle yapılmaktadır: 

• Alem: Animalia (hayvanlar),
• Şube: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf: Reptilia (sürüngeller), 
• Takım: Squamata, 
• Familyası: Viperidae, cins: Vipera.

Sonuç olarak engerek zehirli bir yılandır ve dünyanın farklı kıtalarıyla birlikte Anadolu’da da yaşamaktadır. Zehirlidir ve hem savunma hem de avlanma şekillerinde farklılık göze çarpmaktadır.

İlginizi çekebilir: Yarasaların Özellikleri Nelerdir? Yarasa Ne Yer?