Telkari Nedir? Telkari Nasıl Yapılır? Telkari Sanatında Klasikleşen Motifler Nelerdir?

Başlıklar

- Telkari Nedir?
- Telkari Yapım Aşamaları
- Telkari Sanatı İçin Kullanılan Araç ve Gereçler
- Telkari Sanatında Klasikleşen Motifler Nelerdir?
- Telkari Ürünleri Nelerdir?
- Mardin’de Telkari
- Beypazarı Telkari İşçiliği
- Telkari Çeşitleri
- Kâğıt Telkari (Quilling) Nedir?
- Kâğıt Telkari (Quilling) İçin Gereken Malzemeler
- Kâğıt Telkari (Quilling) Nasıl Yapılır?
- Kâğıt Telkari (Quilling) Sanatı ile Neler Yapılabilir?

Telkari Nedir?

Gümüş madeninin el ile özel olarak işlenmesiyle ortaya çıkarılan süsleme sanatına telkari adı verilir. Bu sanat Türkiye’de en çok Ankara’nın Beypazarı ilçesinde ve Mardin’in Midyat ilçesinde yaygın şekilde yapılmaktadır. Telkari sanatı Beypazarı’na ahilik ile kazandırılmıştır ve Beypazarı’nda son birkaç yıldır bu sanat ile uğraşan 100’ü aşkın küçük atölye bulunmaktadır. Sabır ve incelik isteyen bir sanat olan telkari, tam bir el emeği göz nurudur. Gümüş madenini potada eritip işlemden geçiren ustalar, yapmış oldukları iki veya daha fazla teli birbirine bağlayıp şekil vererek bu sanat eserini meydana getirir.

Günümüzde halen yapılmaya devam edilen telkari sanatının ortaya çıkışı, milattan önce 3000’li yıllara kadar dayanmaktadır. İlk kez Orta Doğu’da ortaya çıkmıştır. Buradan da dünyanın pek çok ülkesine yayılmıştır. Barok dönemde Sicilya ve Venedik’de 800’lü yılların ve 900’lü yılların başında kullanılmıştır. İşlem sırasında özel bazı aletler kullanılır. Bazen altın ile de yapılabilir. Diğer bir adı Kafesli kuyumculuk işidir. Bazı kültürlerde çift işi, vav işi ve filigre olarak da adlandırılmaktadır.

Telkari Yapım Aşamaları

Telkari yapım aşamaları şu şekildedir:

Tel çekme: Hurdaya çıkmış gümüşler ya da ham şekilde olan gümüş madeni potada eritilerek ince teller halinde dökülür. Bu incelik silindirlerden geçirilerek 70 mikrona, 60 mikrona hatta bazen 40 mikrona kadar indirilir.
Model hazırlama: Tasarlanacak ürün ilk olarak ana hatları ile bir kâğıt üzerine çizilir. Ürünün ana iskeletini oluşturacak parça dikkate alınarak hangi kısmında kaç mikron inceliğinde tel kullanılacağı, içinin kısımlarının hangi desenler ile doldurulacağı belirlenip taslak üzerine yazılır.
Tavlama: Haddelerden ve silindirlerden çekilerek bükülen ve inceltilen tel hızlı bir şekilde esnekliğini kaybederek sert hale gelmeye başlar. Bu teller belirli derecelerde ısıtılarak yumuşaklığı tekrar kazandırılır. Ürünlerin işlenme aşamasında bu işlem sık sık tekrar edilir.
Kesim: Tasarlanan ürüne göre gerekli bütün teller belirlenen incelik ve uzunluklara göre kesilip kullanılmaya hazır hale getirilir.
Şekil verme: Parçaları çizilmiş ve dış çevresi kesilmiş olan taslak üzerine yerleştirilerek şekillendirilme işlemine başlanır ve belirli kısımlardan kaynak yapılarak birleştirilir. Sonra teller yerleştirilerek çerçeve tamamlanmış olur. Çerçevenin içinde bulunan boşluklara işin tekniğine uygun gerekli yerlerden lehimleme yapılır ve daha ince teller ile sıkıştırılır. Bu şekilde içleri doldurularak elde edilen parçaların her biri bükülür ve istenen şekil verilir. Parçalar ara bağlantılar ile birleştirilerek bir araya getirilir.
Ayrıntıların yapımı: Telkaride süslemede ve ürün oluşturulurken ana parçaları birleştirmek için çeşitli parçacıklar kullanılır.
Birleştirme ve kaynak: Telkari ürünü yalnız tel ile yapılır. Bunun için bir ürün yüzlerce parçalardan bükülerek ve birleştirilerek elde edilir. Bu birleşim kaynak yapılarak ya da lehimleme yöntemi ile yapılır.
Ağartma: Yapılan telkari ürünü son şeklini aldığı zaman kaynak, ısıtma ve diğer işlemler sebebi ile telkari pis ve kararmış haldedir. Telkarinin doğal rengini alması ve parlak şekilde gözükmesi için ağartma işlemi uygulanır.

Telkari Sanatı İçin Kullanılan Araç ve Gereçler

Telkari sanatı için kullanılan araç ve gereçlerden bazıları şu şekildedir:

Mikrometre,
Silindir,
Şaloma,
Makas,
Çift,
Yassı ya da oval malafalar (ölçü kalıpları),
Eğe,
Pense ve kargaburunlar,
Sülfürik asit.

Telkari Sanatında Klasikleşen Motifler Nelerdir?

Telkari motiflerinden bazıları günümüzde artık daha klasik hale gelmiştir. En sık tercih edilen motiflerden bazıları şu şekildedir:

Yıldız,
Lale,
Üzüm,
Yaprak,
Badem,
Kıvırma,
Gül,
Güverte,
Tırtır,
Dudey,
Kake,
Vav motifleri klasik halini almıştır.

Telkari ürünlerinde iki bölüm bulunur. Muntaç isimli kısım iskelettir. Diğer bölümü ise iskelet içine yerleştirilen motif kısmıdır. Motif kısmı, şekline göre yukarda yer alan isimlerden biri ile isimlendirilebilir.

Telkari Ürünleri Nelerdir?

Telkari ürünleri şu şekildedir:

Kemer,
Tepsi,
Sigara ağızlığı,
Tütün kutusu,
Düğme,
Yüzük,
Küpe,
Kolye yapılabilir.

İsteğe bağlı olarak yapılabilen telkari ürünleri, genellikle aksesuar ve takı şeklinde üretilmektedir. Doğu Anadolu Bölgesinde yaşayan kadınlar için telkari zerafet ve gösteriş gibi anlamlar ifade etmektedir.

Mardin’de Telkari

Telkari sanatı özellikle Mardin ve Midyat ilçesinde gelişmiştir. Hatta Mardin ve Midyat ilçesi, telkarinin ortaya çıktığı ve geliştiği yer olarak akıllarda çoktan yer edinmiş durumda. Şimdiki zamanlarda sayıları oldukça azalan ustalar, sanatı geleceğe taşımak ve yaşatmak için çalışmalarını devam ettiriyor. Her el sanatı gibi gün geçtikçe kan kaybeden telkari sanatına Mardin Valiliği destek olmaktadır.

İlde bulunan genç ustalar tarafından işlenen telkariler, Avrupa’da yer alan moda evlerine kadar götürülecek ve sanatın devamlılığı sağlanacak. Bu sayede geleneksel el sanatı, broşür dağıtımından uluslararası fuarlara kadar pek çok hizmetten yararlanmış olacak. Bugün el kalemi ile parlatma işlemi Mardinli ustaların bir geleneği olarak halen devam etmektedir.

Beypazarı Telkari İşçiliği

Telkari sanatı, Beypazarına Ahilik yolu ile kazandırılmıştır. Beypazarlı insanlar bu sanatı benimsemiş ve zamanla daha da gelişmiş hale getirmişlerdir. Daha çok takılar ve süs eşyaları yapılmaktadır. Tılsım, başlık, iğne, küpe, bilezik, kemer ve kolye başlıca takı seçenekleridir. Telkaride yer alan motifler tabiatın Türk-İslam düşüncesi ile yorumlanışı ve Türk zevkini yansıtır.

Beypazarı ilçesi, evleri, el sanatları, giyimi kuşamı, yemekleri ve telkari sanatı bakımından araştırılmaya ve incelenmeye değer özellikler gösterir. İlçede çok eski yıllardan itibaren gümüş işleri yapılır. Eski ustalar altın ve döküm gümüş işleri yaparken son yıllardan bu yana telkari sanatı ile ilgilenmeye başlamışlardır. 20. Yüzyılın son çeyreğinde bu ustaların yetiştirdiği ve onların bıraktığı yerden başlayan yeni ustalar ise telkariyi Beypazarı’nda geliştirerek adını dünya çapında duyurmuşlardır. Beypazarı ilçesinde üretim geleneksel tekniğinde ilerleyerek küçük işletmelerde yapılmaktadır. İlçede 40 kadar işyerinde yaklaşık 30 usta ve kalfa ile 400’e yakın işçi ve çırak telkari alanında çalışmalarını sürdürmektedir.

Telkari Çeşitleri

Telkari çeşitleri şu şekildedir:

Hasır Telkari: “Trabzon işi” ya da “Örgü işi” olarak da bilinen bu teknikte, ürün tellerin örülmesi ile meydana getirilmektedir. Daha çok Trabzon yöresinde uygulanan bu teknikte gümüş ve altın teller sekiz santimetreye kadar genişlikte örülerek şeritler haline getirilmektedir. Sonra ise silindirler arasından geçirilmiş olan bu örgüler ezilip tam bir örgü şerit şekline getirilir. Bu şeritler uygun uzunlukta kesilerek kolye ya da bilezik yapılır.
Kakma Telkari: Bu teknikte bir taş, maden ya da ağaç yüzey üzerine kazınan şekil veya oyukların içine tel yerleştirilir. Tel kakma yapılacak yüzey üzerine çizilen şekil, kazıma ya da asitle oyma tekniği ile yüzey üzerinde çukurlaştırılır. Bu çukura yerleştirilen genellikle köşeli tel çekiçle vurularak sıkıştırılır ve şekil içerisine gömülür. Yüzeyden taşan kısımlar alınır, eğelenir ve perdahlanıp parlak hale getirilir. Bu teknik ile şamdanlar, baston sapları, ağızlıklar, nalınlar, tespihler, kaşık sapları, yazı takımları, zarf açacakları, şemsiye sapları, bıçak sapları, silah kabzaları vb. Eşya süslenir.
Kafes Telkari: Bu teknikte tellere şekil verildikten sonra kaynakla birleştirilerek bin ana iskelet ortaya çıkarılır. Bu iskeletin içi daha ince teller ile doldurulduktan sonra yine kaynak yapılır ve gerekirse ürün minik kürelerle ve toplarla süslenir. Beypazarı’nda telkaride bu teknik kullanılır.

Bu teknik ile üretilen ürünler şu şekildedir:

Kül tablası,
Çakmak kılıfları,
Sigara kutusu,
Mücevher kutusu,
Şamdan,
Tepsi,
Şekerlik,
Vazo,
Ağızlık,
Nargile ucu,
Çiçek,
Sigara tabakaları,
Fincan,
Bardak,
Sürahi,
Eşya kılıfı,
Abajur,
Çeşitli tabaklar,
Düğme,
Kol düğmeleri,
Küpe,
Tepelikler,
Kolye,
Broş,
Bilezik,
Kemer,
Yüzük üretilir.

Kâğıt Telkari (Quilling) Nedir?

İnce kağıtlar kullanılarak yapılan sanat türüne kâğıt telkari denir. Kâğıt telkari sanatına quilling de denmektedir. Quilling sözcüğü İngilizce’de makara, mızrap ya da tüy sarmak gibi anlamlara gelmektedir. Kâğıt kıvırma örnekleri Ortaçağ Avrupa’sında 14 ve 15. Yüzyıllarda ortaya çıkmıştır. Kâğıt telkari sanatında kâğıt, ince şeritler şeklinde kesilir ve rulo haline getirilir. Tarihi oldukça eski yıllara dayanan bu yöntem, kâğıdın niteliğinin artması ile yeniden yaygın bir hale geldi.

Son 20 yılda tüm dünyada daha fazla ilgi görmeye başlayan telkari sanatı, Türkiye’de ise geçmiş olduğumuz birkaç sene içerisinde keşfedildi. Anadolu’da özellikle Midyat ilçesinde yapılan telkari bu işin ruhunu yansıtır. Fakat o yörelerde yaşayan insanlar telkaride kâğıt yerine altın ya da gümüş kullanır. Kâğıdın gelişmiş hale gelmesi ile pahalı madenlerin yerini artık kâğıt almıştır. Bu sayede kâğıt telkari örnekleri diğer ismiyle quilling örnekleri doğmuştur.

Kâğıt Telkari (Quilling) İçin Gereken Malzemeler

Kâğıt telkari için gerekli olan malzemeler şu şekildedir:

Renkli kâğıt şeritler. Bu şeritler 3 mm, 5 mm, 8 mm, 10 mm ya da daha farklı kalınlıkta ebatlardan oluşur. Bunlar özel üretim quilling kâğıtlarıdır. Fakat isterseniz aynı uzunlukta olmak koşulu ile kağıtlarınızı kendiniz de kesebilirsiniz.
Makas ya da maket bıçağı,
Kâğıt tutkalı,
Cetvel,
İşi daha rahat devam ettirebilmeniz için düz bir zemin,
Tığ, kürdan ya da bambu şiş çubukları.

Kâğıt Telkari (Quilling) Nasıl Yapılır?

İlk adımda kağıtları kesmeye başlayın. Genelde 3 mm genişliğinde şeritler kullanılır. Ancak yeni başlayanlar için 6 mm ölçülerinde şeritler daha iyi olacaktır. Uygulamayı çocuklar yapacaksa 10 mm ile 20 mm genişlikte şeritler de uygundur. En az yirmi şerit kesmek için maket bıçağı ya da makastan yararlanın.
Kâğıt kıvırma sanatında 30’dan fazla kıvırma yöntemi vardır. Bu şekilde genellikle kapalı bir sarım tekniğine dayanır. Baş ve işaret parmağınızı nemlendirin. Ardından kâğıt şeridin üst kısmına tığ ya da kürdan koyun ve bobini başlatın.
Bobinin kuyruk ucunun iç kısmına kürdan ile hafif baskı uygulayın. Bobin gevşek olmalı ve istenilen ebatta genişlemeli. Yapıştırıcı uyguladığınız noktayı bobine bastırın ve iyice yapışması için birkaç saniye boyunca basılı tutun.
Sıra geldi ruloları şekillendirmeye... Yaprak şekli oluşturmak istiyorsanız ruloları sıkıştırmanız gerek. Temel hazırlama yöntemlerinin her biri sarım ile başlar. Sonra boyutlandırılırlar ve tercihe göre yapıştırma işlemi uygulanır.
Telkari figürlerinizi dilediğiniz kâğıda ya da kartona yapıştırabilirsiniz. Burası tamamen hayal gücünüze kalmış!
Artık istediğiniz resmi ya da süslemeyi oluşturabilirsiniz. Figürlerinizi bir araya getirerek yüzlerce kombinasyon oluşturabilirsiniz.

Kâğıt Telkari (Quilling) Sanatı ile Neler Yapılabilir?

Kâğıt telkari sanatı ile yapabileceğiniz fikirlerden bazıları şu şekildedir:

Duvar süsleri,
Tablolar,
Çerçeveler,
Takılar,
Davetiyeler,
Kitap ayraçları.

Kısaca dilediğiniz her şeyi kâğıt telkari sanatı ile elde edebilirsiniz. Bebek ve çocuklarınızın odaları için duvar süsü, sevdiklerinize özel günler için hediyeler, anahtarlıklar, küpe ve kolye gibi takılar yapılabilir. Quilling teknikleri ile pek çok renk ve çeşitte çiçekler ile süslenen tablolarla evinize adeta baharı getirmek mümkün olabilmektedir.

İlginizi çekebilir: Hat Sanatı Nedir? Nasıl Yapılır? Yazı Türleri ve Örnekleri Nelerdir?