Başlıklar
Hat Sanatı Nedir?
Güzel yazı yazma sanatı olarak da bilinen hat sanatı, ilk olarak Arap ülkeleri tarafından 6. yüzyıl ile 10. yüzyıl yılları arasında ortaya çıkmış ve kullanılmaya başlanmıştır. Bu tarihler arasında gelişen ve değişen Arap alfabesi sonucunda hat sanatının ilerlemesi de büyük bir ivme kazanmıştır. Günümüzde de farklı alanlarda rastladığımız hat sanatı nedir ve nasıl yapıldığıyla alakalı birçok insan araştırmalar yapmaktadır. Yüzyıllık bir tarihi geçmişe dayanan hat sanatının oldukça farklı türleri olduğunu söylemek mümkündür.
Kelime kökeni olarak Arapça’da “hatt” mastarından türeyen kelime yol, yazı ve çığır anlamlarına gelmektedir. Terim olarak ise hüsn-i hat olarak yani Arap harflerini kullanarak estetik ölçüler çerçevesinde güzel bir şekilde yazı yazmak olarak anılmaktadır. Batı ülkelerinde aynı anlama gelen ve güzel yazı yazma sanatı olarak bilinen diğer kelime de kaligrafi olarak bilinir.
Hat sanatı geçmişte bir dönem ve günümüzde Arap alfabesiyle yapılan yazı sanatı olarak anılsa da yapılan çeşitli çalışmalar sonucunda şaşırtıcı sonuçlar elde edilmiştir. Arap yazı sisteminin aslen Fenike ailesine bağlı olan Nebat yazı çeşidinin bir devamı olduğu ortaya çıkmıştır. Zaman içinde Arap alfabesinin geçirdiği değişim sayesinde, bu coğrafya tarafından benimsenen bir sanat olmuştur. Hicretten birkaç asır sonra ise, direkt olarak İslam dünyasıyla birlikte anılmaya başlanarak dinin sembollerinden biri haline gelmiştir.
Hat Sanatı Nasıl Yapılır?
Geçmişten günümüze kadar dayanan hat sanatını icra etmek için hiç kuşkusuz kişilerde sabır ve estetik anlayışı bulunması gerektiğini söylemek mümkündür. Hat sanatı usta çırak ilişkisi sonucunda gelişen bir sanattır. Sanatın diğer tüm alanlarında olduğu gibi estetik kaygıyı ön planda tutarak başarılı sonuçlar elde etmek esas amaçtır.
Hat sanatıyla uğraşan kişilere hattat ismi verilir. Günümüzde bu sanatı öğretmek için çeşitli kurs merkezleri hizmet vermektedir. Aynı zamanda belediyelere bağlı olarak faaliyetlerini sürdüren halk eğitim merkezleri de hat eğitimi vermektedir. Hat sanatı Arap alfabesi temelli olduğundan dolayı, bu sanatı öğrenmek isteyen kişilerin öncelikli olarak bu alfabeye göz aşinalığının olması gerekir.
Hat sanatı genel olarak ele alındığında belli bir kuralı olan bir sanat dalı değildir. Aksine zaman içinde kazanılan deneyim ve kişilerin el alışkanlığı edinmesi sonucunda güzel sonuçlar elde edildiğinden bahsedilebilir. Tüm bunlara ek olarak fiziksel güzelliği elde etmeyi amaçlayan hat sanatında, ruhani bir derinlik bulunduğunu söylemeden geçmek olmaz. Hat sanatında kullanılan belli başlı malzemeler bulunmaktadır. Bu malzemeler arasında;
- Hat mürekkepleri
- Hokka
- Makas
- Yazı takımı
- Hat bıçağı
- Kamış kalem
- Kalemtıraş
- Kuşe gibi temel araç gereçler yer almaktadır.
Bu ekipmana ek olarak, sanatta ilerlenmesi halinde çeşitli araç gereçler de eklenebilmektedir. Hat için kullanılan kalemlerin renkleri genellikle kırmızı, koyu kahverengi ya da siyah olabilir. Hat yaparken kullanacağınız yazı türünü göz önüne alarak kullanacağınız kalem kalınlığını ve mürekkep seçimini gerçekleştirebilirsiniz.
Hat Sanatında Yazı Türleri
Oldukça etkileyici bir sanat olan hat, zaman içinde geçirdiği değişimler göz önüne alındığında farklı yazı türleri ile icra edilmiştir. Birbirlerine çok benzeseler de hat sanatında kullanılan yazı türleri, her eserde farklı bir sonuç elde edilmesini sağlamaktadır. Hat sanatındaki yazı türlerinden bazılarına örnek vermek gerekirse;
- Sülüs
- Nesih
- Kufi
- Tevki
- Sudani
- Mağribi
- Gubari
- Sülüs
Sülüs kelimesinin anlamı, üçte bir olarak bilinmektedir. Hat sanatı ile ilişkilendirildiğinde, harflerin üçte birinin yuvarlak, üçte ikisinin ise düz olması olarak açıklanabilir. Diğer yazı türleri ile kıyaslandığında sülüs çok daha yumuşak hatlara sahiptir. Bu yazı türünü genellikle levhaların, şiir kıtalarının ve kitap unvanlarının yazılmasında kullanıldığı söylenebilir. Aynı zamanda Arap dünyasında bu yazı türü “yazıların anası” olarak adlandırılır.
- Nesih
İslam dünyasında geniş bir topluluk tarafından kullanılan bir diğer yazı çeşidi de nesih olarak bilinmektedir. Aslında sülüs ile oldukça benzerlikler gösteren bu yazı çeşidini sülüsten tam anlamıyla ayıran nokta, çok daha küçük harflerle yazılmasıdır. Kendisinden önce popüler olarak kullanılan kufi yazısına gölge düşürdüğü için kelime anlamı “bir şeyi ortadan kaldırmak” olarak bilinmektedir.
- Kufi
Hat sanatında kullanılan ilk türlerden biri olan kufi ise, Hz. Ali döneminde Kufe’nin merkez olarak seçilmesinin akabinde gelişmiştir. İslam dünyasındaki en eski yazı biçimi olan kufi, oldukça sert hatlara sahip olan bir yazı türüdür. İslam’ın erken dönemlerinde verilmiş olan hat eserlerinde sıklıkla kufi izleri görmek bu açıdan oldukça doğaldır.
- Tevki
Tevki hat sanatı, kural ve biçim olarak sülüs hattı ile oldukça benzerlik göstermektedir. Sülüs kadar nizami yazılmayan tevki hattı aynı zamanda daha küçük yazılmaktadır. Bu yazı biçimini benzerlerinden ayırmanın en kolay yolu, Arapça’da birleştirilmeyen harflerin bu yazı türünde birleşik yazılmasıdır. Bu sebepten dolayı anlaşılması, diğer türlere göre biraz daha zordur. Hat sanatında en çok kullanılan yazı türleri arasında bulunan tevki, padişah tuğralarında kullanılmıştır.
- Sudani
Somali, Güney Mısır ve Habeşistan coğrafyalarında ortaya çıkmış olan Sudani türü ise, Mağribi hat türü ile girdiği etkileşim sonucunda gelişmiştir. İslam dininin Afrika kıtasına yayılması ile bu bölgelerde yaşayan kişiler tarafından geliştirilerek kullanıldığı bölgede oldukça popüler bir hal almıştır.
- Mağribi
Kufi hattı türünden etkilenen bir diğer yazı türü de Mağribi hattıdır. Tıpkı Kufi hattı gibi ortaya çıkmış olduğu bölgenin ismini almıştır. Kufi yazısından esinlenerek oluşturulmuş bir tür olduğundan, bu türde gözlenen özelliklerin birçoğuna Mağribi hattında da rastlamak mümkündür. Kuzey Afrika’da ortaya çıkan bu tür, Endülüs Emevi Devleti aracılığı ile İspanya’ya taşınmıştır.
- Gubari
Gubari hattının en belirgin özelliği oldukça küçük harflerle yazılan bir tür olmasıdır. Karakter olarak incelendiğinde nesih hattı ile benzerlikler göstermektedir. Yapılması en zor hat çeşitlerinden biri olan gubari hattının kelime anlamı toz demektir. İlk olarak güvercinlerle iletişimde kullanılmak üzere geliştiğinden dolayı çok küçük harfler kullanılarak yazılmıştır. Sultan Ahmet Camii'nin hatlarını da yazan Seyyid Kazım, bu türün en önemli temsilcileri arasında yer almaktadır.
Hat Sanatının Kullanım Alanları
Teknolojinin zaman içinde gelişmesi, hat sanatının yaygın olarak kullanılmasının önüne geçmiştir. Matbaa icat edilmeden önce günlük yazışmalar ve mektuplaşmalarda hat sanatı kullanılıyordu. Aynı zamanda Osmanlı döneminde, hat sanatına büyük bir önem ve değer verildiğini söylemek mümkündür. Osmanlı mimarisinde başta cami kapıları, kervansaraylar ve hamamlarda hat sanatına rastlanmaktadır.
İlginizi çekebilir: SANAT
Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin