Başlıklar
- - Sputnik Ne Demek?
- - Gökbilimde Sputnik’in Anlamı
- - Politikada Sputnik’in Anlamı
- - Basın ve Medyada Sputnik’in Anlamı
- - Sağlıkta Sputnik’in Anlamı
Sputnik Ne Demek?
Sputnik her zaman gündeme gelen ve yabancı bir kelime olduğu halde isim olarak pek çok farklı alanda kullanılan bir kelimedir. Sputnik ne demek diye çok fazla merak edilmektedir. Uzun yıllardır pek çok farklı alanda Sputnik kelimesi geçmekle birlikte koronavirüsle birlikte bir kez daha bu kelime fazlaca adından söz ettirir olmuştur.
Her ne kadar uluslararası otoritelerce uzun süre kabul edilmese de ilk aşı haberi Rusya’dan gelmiş ve Ruslar geliştirdikleri koronavirüs aşısına Sputnik V adını vermişlerdir. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin açıklama yaparak koronavirüse karşı aşı geliştirdiklerini ve bu aşının tescillendiğini açıklamıştır. Aşının adının da Sputnik V olduğunu tüm dünyaya duyurmuştur. Bu gelişmelerden sonra Sputnik ne demek sorusu daha fazla akıllara gelmiştir.
Öncelikle Sputnik Rusça kökenli bir kelimedir ve kelimenin orijinal anlamı “yol arkadaşı” demektir. Rusya’nın komünist rejimi göz önünde bulundurulduğunda bunu “yoldaş” olarak telaffuz etmek daha mantıklıdır ve devrimci geleneğin temellerinden birisini yansıtan kelime geçmişten bu yana pek çok farklı alanda kullanılmıştır.
Sputnik kelimesinin farklı anlamlara gelebilecek ve farklı alanları temsil edebilecek şekilde kullanımlarını şu kategorilerde ele almak mümkündür:
- Gökbiliminde sputnik kavramı,
- Politikada sputnik kavramı,
- Basın ve medyada sputnik kavramı,
- Sağlıkta sputnik kavramı.
Gökbilimde Sputnik’in Anlamı
Gökbiliminde Sputnik özel bir yere sahiptir. Dünyanın ilk yapay uydusunun adı Sputnik’tir. SSCB tarafından 4 Ekim 1957 tarihinde bugünkü Kazakistan sınırları içinde yer alan Baykonur Uzay Üssünden Sputnik 1 adlı uzay aracı fırlatılmıştır. Sputnik kelime anlamlarından birisi de bu açıdan “uzay” demektir. Resmi adı Yapay Dünya Uydusu olan Sputnik 1, bir propaganda gerekçesiyle fırlatılmış gibi görünse de asıl neden Uluslararası Jeofizik Yılı (1957-19589 çalışmalarına katkıda bulunmaktır.
Sputnik 1 uydusunun ağırlığı 80 kg, çapı 58 cm, yüksekliği ise 250 km’dir. Küre şeklinde bir gövdesi ve bu gövdeden ayrılan 2,4 ila 2,9 uzunluğunda dört anteni bulunmaktadır. 20 ve 40 MHz gücüne sahip iki radyo vericisi taşımaktadır. Bu radyo sinyalleri iyonosferdeki elektron yoğunluğunun ölçümünde kullanılmıştır.
Yine uydunun sıcaklığı ve iç basıncı da radyo sinyalleriyle iletilmiştir. Bu sayede uydu çeperinin bir göktaşınca delinip delinmediği izlenebilmektedir. Uydunun basınçlı iç bölgesi nitrojen gazıyla doldurulmuş, fakat yörünge esnasında çeperinde hiç delinme olmadığı fark edilmiştir. Böylece dünya yörüngesinin gelecekteki uzay çalışmaları için güvenli olduğu sonucuna varılmıştır.
Sputnik 1 uydusu üç hafta boyunca, pilleri bitene kadar sinyal göndermeyi başarmıştır. Sonrasında da uydunun yörüngesi görsel olarak izlenmeye devam etmiştir. Yörüngesi git gide alçalmış, fırlatmadan 92 gün sonra, 4 Ocak 1958’de atmosferde yanmıştır. Yörüngede 1400 tur atan Sputnik 1, 70 milyon kilometre mesafe kat etmiştir.
Sputnik 1 yörüngede kaldığı süre zarfında bir cisim parlaklığında gözlemlenmiştir. Dünya tarihinde ve hatta kâinatta bir devrim niteliğinde olan Sputnik 1 uydusu döneminde SSCB ile ABD arasındaki rekabeti körüklemiştir. Sputnik 1’e karşılık ABD hemen uzaya bir uydu göndermeyi denemiş, fakat ilk denemeleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Ancak 1958 yılında ABD uzaya bir uydu göndermeyi başarmıştır. ABD’nin uydu göndermedeki başarısızlığının ardından eğitim müfredatı ve eğitim sistemi gözden geçirilmiştir. Fen bilimlerine ve roket bilimine ilgi artmıştır. Uzay projelerine ayrılan mali kaynak yükselmiştir. Dolayısıyla Sputnik 1 uzay yarışının da başlamasına vesile olmuştur.
Rusya Sputnik 2 adlı uyduyu 3 Kasım 1957 tarihinde fırlatmıştır. Bu uyduda Layka adındaki bir köpek taşınmış ve Layka uzaya çıkan ilk canlı olmuştur. 500 kg ağırlığındaki uydu, 2 metre çapında, 4 metre uzunluğundadır. Radyo vericileri, bir telemetri sistemi, kabin için yenileme ve ısı kontrol sistemi, bir programlama ünitesiyle çeşitli bilimsel ekipmanlara uyduda yer verilmiştir. Layka için de mühürlenmiş, özel bir bölme oluşturulmuştur.
Sputnik 2, Sputnik 1’den farklı olarak kapsülden ayrılmayacak biçimde programlanmıştır. Böylece Layka için fazladan koruma oluşturulmuştur. Telemetri sistemi düzeni olarak bilgi göndermiş, yörüngeye ulaşıldığında Layka’nın yer aldığı bölmenin sıcaklığı 43 santigrat dereceye ulaşmıştır. Layka için 10 gün hayatta kalma öngörülmüşse de sadece birkaç saat sonra hayatını kaybetmiştir. 162 gün yörüngede kalan Sputnik 2, 14 Nisan 1958’de yörüngeden çıkıp dünyaya düşmüştür.
Sputnik 2 dünyanın radyasyon kuşağının saptanmasını sağlamıştır. Kuzey enlemlerinde radyasyon kuşağının zayıfladığını tespit etmiştir.
Sputnik 3 ise Baykonur Uzay Üssü’nden 15 Mayıs 1958’de fırlatılan bir diğer Sovyet uydusudur. Uydu, atmosferi ve uzayı incelemek, böylece jeofizik bilimine katkı sunmak amacıyla fırlatılmıştır. 6 Nisan 1960 tarihine kadar yörüngede kalmayı başarmış, sonrasındaysa atmosfere girip yanmıştır.
Sputnik 3, D-Nesnesi olarak tanımlanmış ve çalışmalarına Ocak 1956’da başlanmıştır. Koni şeklinde bir tasarımı vardır. Her ne kadar ilk uydu olması planlansa da telemetri sisteminde ve bilimsel ekipmanlarında bazı sorunlar çıkması üç yıl sonra fırlatılmasına neden olmuştur. Aslında SSCB, ABD’nin de bir uyduyu uzaya fırlatmaya hazırlandığı istihbaratını almış, bunun üzerine daha kısa sürede, daha basit bir uydu tasarlanmıştır. Sputnik 1 adı verilen, daha küçük uydu Uzay Yarışına Sovyetlerin önde başlamasını sağlamıştır.
Sputnik 3 koni şeklindedir. 357 cm uzunluğa, 1327 kg ağırlığa, 173 cm genişliğe sahiptir. 1958 yılında uzaydaki tek uydu Sputnik 3 olmuştur. Sonrasındaysa NASA Amerikan uydusu Vanguard’ı geliştirerek uzaya göndermiştir.
Sputnik 3 on iki bilimsel ekipmanla dünyanın dış katmalarında araştırmalara başlamıştır. Atmosfer basıncı, elektrostatik alanlar, meteor parçaları hakkında detaylı veri alınmıştır. Dünyanın dış radyasyon kuşağı tespit edilmiştir. Fakat iletişim bant kaydı arızalandığı için radyasyon kuşağı konusunda tam kanıtlara sahip olunamamıştır.
SSCB’nin uzay alanında yaptığı çalışmalar ve uydularına Sputnik ismini vermesi kelimenin tüm dünyada tanınmasına neden olmuş, uzay araştırmalarında ve ilgili bütün bilim sallarında yer almasını sağlamıştır.
Politikada Sputnik’in Anlamı
Sputnik kelimesi politika gündemini de meşgul etmiş, dünya siyasi tarihinde Sputnik Krizi ile birlikte girmiştir. Sputnik Krizi 4 Ekim 1957 tarihinde Sovyetler Birliği’nin uzaya Sputnik 1 adlı yapay uydusunu fırlatmasının ardından SSCB ile ABD arasında yaşanmıştır. Bu krizle birlikte Uzay Yarışı start almıştır.
SSCB ile ABD 1950’lerin başından itibaren uzaya ilk uyduyu göndermek için yarışa başlamışlardır. İki ülkede de başarısız girişimler olmuştur. Fakat hiç beklenmedik bir anda Sovyetler Birliği 85 kg ağırlığında, bir basketbol topu kadar olan Sputnik 1 adlı uyduyu yörüngeye oturttuğunu duyurmuştur.
Yapılan duyuru, ABD için tam bir şok olmuştur. Gelişme ilk olarak Uzay Yarışında ABD’nin geri kaldığı manasına gelmektedir. İkinci olaraksa tüm Amerikalıların aklına Sovyetlerin nükleer bir silahı uzaydan Amerika üzerine gönderebileceği korkusunu düşürmüştür. Duyurunun hemen ardından ABD birkaç deneme yapmış ise de başarısız olmuştur. Üstelik 3 Kasım 1957’de Sputnik 2 uydusuyla Sovyetler Layka adındaki köpeği, yani ilk canlıyı da başarıyla uzaya ulaştırmayı başarmıştır. Böylece uzay yarışını SSCB kazanmıştır.
Basın ve Medyada Sputnik’in Anlamı
Sputnik kelimesinden basın ve medya alanında da fazlaca söz edilmektedir. Bunda Sputnik adlı haber ajansının ve Sputnikmusic adlı internet sitesinin önemli payı vardır.
Sputnik haber ajansı 10 Kasım 2014 tarihinde Rus hükümetinin sahibi olduğu Rossiya Segodnya tarafından kurulmuştur. Moskova merkezli, uluslararası bir medya kuruluşudur. Dünyanın pek çok noktasında ofisleri vardır ve yayınları 130 şehirden, 34 ülkeden, günde toplam 800 saatin üzerinde yayın yapmaktadır. Yayınları internet üzerinden ve radyo istasyonlarından hedef kitleye ulaşmaktadır.
Sputnik radyo yayınlarını FM, Dijital DAD/DAB+, HD-Radyo gibi farklı formatlarda yapmaktadır. Yine internet üzerinden ve mobil platformlardan da devam etmektedir.
Türkiye’de 14 Nisan 2016’de Sputnik sitelerine idari tedbir kararıyla erişim engeli getirilmiştir. Sansür uygulamasından sonra Rus Dış İşleri Bakanlığı engellemenin tamamen hukuk dışı, ifade özgürlüğüne ve bilgiye erişim özgülüğüne aykırı, temel insan hakları ihlali olarak değerlendirmiştir. 8 Ağustos 2016 günü Türk heyetin Rusya ziyaretinin hemen öncesinde de erişim engeli sonlandırılmıştır.
29 Şubat 2020’de Ankara’daki Sputnik Türkiye Ofisi çalışanları evlerinde saldırılara uğramıştır. Saldırıya yönelik suç duyurusunda bulunmak isteyen çalışanlar ve Sputnik Türkiye genel yayın yönetmeni gözaltına alınmışlardır.
Sputnikmusic internet sitesi aynı zamanda Sputnik olarak anılmaktadır. İnternet sitesi müzik eleştirileri ve müzik haberleri yayımlamaktadır. Ocak 2005’ye yayın hayatına başlayan sitenin sahibi ve oluşturucusu Jeremy Ferwerda’dır. Site, profesyonel v amatör yazarların yorumlarını bir araya getirmekte, IMDB’ye ve Rate Your Music’e benzer bir üst veri yapısı bulunmaktadır. Değerlendirmeler, grafikler, haberler, listeler, topluluklar ve blog çalışmaları okuyucularla buluşmaktadır.
Sağlıkta Sputnik’in Anlamı
Sputnik kelimesi sağlık alanında da çok sık anılır olmuştur. Bunun nedeni de Rusya’nın geliştirmiş olduğu koronavirüs aşısıdır. Aşıya Sputnik V adı verilmiş, resmi olarak da kayıtlara Gam-COVID-Vac olarak geçmiştir. Gamaleya Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloji Araştırma Enstitüsü tarafından üretilen aşı, Rusya Sağlık Bakanlığı’nca 11 Ağustos 2020 tarihinde duyurulmuştur.
Aşıya sputnik ismi Soğuk Savaş dönemindeki uzay rekabetine atfen verilmiştir. Covid-19’a karşı ilk tescil edilen aşı özelliğini taşımaktadır. İki aydan kısa bir sürede insan denekler üzerinde uygulanan Sputnik V aşısının duyurusunu Vladimir Putin yapmış ve 20’den fazla ülkeden, milyarlarca talep geldiğini ifade etmiştir.
Uluslararası bilim çevreleri ise Sputnik V’in klinik testlerinin yayımlanmamış olmasından dolayı tescile tepki göstermişlerdir. 76 kişide yapılan faz I/II araştırma sonuçları 4 Eylül 2020 tarihinde The Lancet dergisinde yer almıştır. Buna göre aşının uygulandığı kişilerde antikor üretimi ve T hücresi üretimi olduğu tespit edilmiştir. Aşının Covid-19’dan tam olarak koruyup korumadığı ise faz III çalışması sonuçlarına göre yapılacaktır.
Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin