Türkiye’nin Bitki Örtüsü, Maki, Akdeniz, Karadeniz Bitki Örtüleri

Başlıklar

• - Türkiye’nin Bitki Örtüsü
• - Bitki Örtülerinin Oluşumunu Etkileyen Etmenler Nelerdir?
• - Türkiye’nin Bitki Örtüsü Nasıl Oluşmuştur?
• - Türkiye’deki Bitki Örtüsünün Oluşumuna İklimin Etkisi
• - Türkiye'deki Bitki Toplulukları

Türkiye’nin Bitki Örtüsü

Bitki örtüsü, bir ülkede yetişen çeşitli bitki türlerinin ortaya getirdiği sistemdir. Bitkilerin yaşamını sürdürmesi için farklı doğal etkenlere ihtiyacı vardır. Bunlardan bazıları nem, sıcaklık, yağış ve rüzgâr olarak sıralanabilmektedir. Diğer bir deyiş ile farklı iklim tiplerinin kendine özgü bitki örtüleri oluşturabildiğini söyleyebiliriz. Dünya üzerinde çok fazla bitki örtüsü bulunmaktadır ve bunlardan bazıları şunlardır:

• Maki Bitki Örtüsü
• Step (Bozkır) Bitki Örtüsü
• Tundra Bitki Örtüsü
• Savan Bitki Örtüsü
• Çöl Bitki Örtüsü
• Muson Ormanı Bitki Örtüsü
• Dağ Ormanı Bitki Örtüsü
• Akdeniz Bitki Örtüsü
• Tayga Bitki Örtüsü
• Tropikal Orman Bitki Örtüsü
• Ekvatoral Yağmur Ormanı Bitki Örtüsü
• Ilıman Geniş Yapraklı Orman Bitki Örtüsü

Türkiye’nin bitki örtüsü de maki, step ve dağ ormanı bitki örtüsüdür.

Bitki Örtülerinin Oluşumunu Etkileyen Etmenler Nelerdir?

1-) İklim

Bitki örtülerinin oluşumunda en önemli etmen iklim tipidir. Bitkilerin yetişebilmesi için yağış ve sıcaklığın elverişli olması gerekir. Bitkilerin hepsi farklı iklim koşullarına uyum sağlar. Birbirinden farklı bitkiler farklı sıcaklıklarda yetişmektedir. Yüksek sıcaklıklarda yetişebilen bitkilere megaterm bitkiler adı verilmektedir. Bu bitkilerin yetişebilmek için istedikleri sıcaklığın yıllık ortalaması 20°C ve üzerindedir. Orta derece sıcaklıkta yetişmek isteyen bitkiler de yıllık sıcaklık ortalaması 15°-20°C aralığında olan yerlere uyum sağlayabilmektedir ve bu bitkilere mezoterm bitkiler adı verilir. Bunların yanında daha düşük sıcaklıklara uyum sağlayan bitkiler de bulunmaktadır. Bu bitkilere mikroterm bitkiler adı verilmekte olup 0°-15°C arasında sıcaklık istemektedir.

Bitkiler, yaşamlarını fotosentez yaparak sağlamaktadır. Fotosentez yapabilmek için her bitki ışığa yani güneşe ihtiyaç duymaktadır. Fakat her bitki bu ışığı farklı şekilde almayı istemektedir. Kimi bitki güneşi direkt isterken kimi bitki de gölge istemektedir.

Aynı şekilde yağış da bitkilerin yetişmesini yakından etkilemektedir. Çünkü bitkilerin yaşamasını sağlayan temel etmenlerden birisi sudur. Bitkileri ihtiyaç duydukları su miktarlarına göre dört adet gruba ayırmaktayız. Bu bitki grupları:

• Su Bitkileri
• Higrofit (Nemcil) Bitkiler
• Orta Derecede Su isteyen Bitkiler
• Kserofit (Kurakçıl) Bitkiler

Fazla yağış alan yerlerde zengin ve gür bitki örtüsü görülürken kurak bölgelerde cılız bitkiler görülür.

2-) Yer şekilleri

Yer şekilleri de bitki örtüsünün oluşumunu yakından etkileyen etmenlerden biridir. Dağların yüksekliği ve denize göre uzanış yönleri bitki örtüsünü doğrudan etkilemektedir. Dağların denize dönük yamaçlarında zengin ve gür bir bitki örüsü görülürken diğer tarafında daha fakir ve cılız bir bitki örtüsü görülmektedir. Bunların yanında dağın yükseltisi de bitki örtüsü oluşumunda büyük önem taşımaktadır. Dağların yüksek kısımlarında daha düşük sıcaklıklar ve yağış düşecektir bu da bitki örtüsünü olumsuz etkileyecektir. Hatta yükseldi fazla artarsa bitkilerin hiç yetişmediği de görülecektir.

3-) Toprak Örtüsü

Bitkiler toprağa bağlı olarak yaşayıp ihtiyaç duydukları su ve mineralleri topraktan temin ederler. Her bitki farklı tip toprakta yaşamaktadır. Bir ülkenin sahip olduğu toprak şekli sayısı doğrudan bitki örtüsünün zenginliğini de etkilemektedir. İçerisinde hava dolaşımını sağlayabilen gözenekli topraklar ve mineral bakımından zengin olan topraklar bitki yetişmesi için daha elverişlidir.  Dünya’da bulunan toprak türleri başlı başına şunlardır:

• Kumlu Toprak
• Killi Toprak
• Siltli Toprak
• Kireçli Toprak 
• Tebeşir Toprak
• Humuslu Toprak
• Marnlı Topraklar

Ülkemizde de üç çeşit toprak türü bulunmaktadır. Bu toprak çeşitleri; zonal, introzonal, azonal topraklar olmaktadır.

4-) Beşeri Faktörler

İnsanların ortaya çıkışından sonra insanların yaptıkları faaliyetler doğayı tamamen etkilemiştir. İnsanların doğaya etkisi gün geçtikçe artmıştır ve bitki örtüsünün oluşup değişmesinde rol oynamıştır. Baraj yapmak, yerleşim yeri yapmak, tarım faaliyetleri, yakacağa duydukları ihtiyaç bitki örtüsüne doğrudan zarar vermiştir.

Bitki örtüsünün oluşmasında rol oynayan canlı yalnızca insanlar olmamıştır. Böcek türlerinden bazıları tozlaşmayı sağlayarak bitkilerin tozlaşmasını ve meyve vermesini sağlamaktadır.

Türkiye’nin Bitki Örtüsü Nasıl Oluşmuştur?

Ülkemiz oldukça zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Türkiye’nin bitki örtüsü görünümünü yaklaşık 65 milyon yıl önce başlayıp günümüze kadar devam etmekte olan Senozoik Dönemde gerçekleşmiştir. Ülkemiz birçok bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye’nin sahip olduğu bitki türü sayısı tüm Avrupa kıtası ile neredeyse eşittir. Türkiye’nin sahip olduğu bitki türlerinin sayısı 10.000 civarındadır, bu sayının da 3.000 tanesi endemik türdedir.

Ülkemizde jeolojik zamanlardan kalan birçok bitki bulunmaktadır. Bu tür bitkilere relikt bitki adı verilmekle birlikte ülkemizdeki bazı örnekleri; karaçam, köknar, kestane, fındık, ıhlamur ve eğrelti otudur. Relikt adı verdiğimiz bitkiler eski dönemlerde büyük bir alana yayılmışken günümüzde belirli alanlarda bulunan bitkilerdir.

Yeryüzünde yalnızca belirli bir alanda yetişen bitkilere endemik bitki adı verilmektedir. Ülkemiz de 3.000’e yakın endemik bitkiye ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye’de bulunan endemik bitki türü sayısı Avrupa kıtasında bulunan endemik bitki türü sayısından fazladır. Ülkemizdeki endemik türlerden bazıları şunlardır:

• Kasnak Meşesi
• Sığla Ağacı
• İspir Meşesi
• Datça Hurması
• Kazdağı Göknarı
• Anadolu Glayölü
• Ters Lale
• Antalya Çiğdemi
• Zambakgiller
• Kral Eğreltisi

Türkiye’deki Bitki Örtüsünün Oluşumuna İklimin Etkisi

Türkiye’nin sahip olduğu konumun ve coğrafi faktörlerin sebebiyle oluşturduğu iklim farklılıkları; orman, ağaç, çalı, ot ve ağaççık oluşumuna sebep olmuştur.

Ülkemizin Karadeniz kıyılarında bulunan dağların denize bakan yamaçlarındaki ağaçlar nem isteği yüksek olan ağaçlardır. Bakı etkisi ile bu bitkiler gür yetişmektedir. Karadeniz dağlarında bulunmakta olan doğu kayını, adi gürgen, ıhlamur, göknar gibi nem isteği yüksek ağaç türlerinden oluşan nemli ormanlar, Marmara Bölgesinde dağların denize bakan yamaçlarında da baş göstermektedir. Dağların diğer yamaçlarında da daha çok kurakçıl meşe, kızılçam ve karaçam ormanları bulunmaktadır.

Ege Bölgesinde kuru ormanlar bulunmaktadır. Ege Bölgesinde bulunan ormanlarda çam, meşe ve ardıç türleri yayılım göstermektedir. Ege Bölgesinde neme bağlı olan ağaç türlerinin azaldığı görülmektedir. Bu ormanlarda kızılçam ve meşe türleri hakimdir.

Akdeniz Bölgesinde yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimi hakimdir. Yılın büyük çoğunluğunu kurak olarak geçiren Akdeniz Bölgesini kuru ormanlar oluşturmaktadır. Ege Bölgesi’nde gözlemlediğimiz gibi, Akdeniz Bölgesi’nde de kuru ormanların sıcaklık isteyen, yağış istemeyen kızılçam ve çeşitli meşe türleri meydana getirir.

İç Anadolu Bölgesi’nde yaz ayları sıcak ve kurak geçerken, kışlar uzun ve sert geçmektedir. Bu şartlar altında karasal ve step ikliminin özelliklerini taşıyan bir bölge konumundadır. Antropojen bozkırları barındıran Akdeniz Bölgesinde ardıç, karaçam ve meşe türlerinden oluşmuş olan kurak ormanlar kendini göstermektedir.

Doğu Anadolu Bölgesi, set karasal iklimin yaşandığı ayrıca ülkedeki diğer bölgelere oranla kışların daha soğuk ve uzun, yağışın da daha fazla, sıcaklık farklarının yüksek olduğu bir bölgedir. Ülkemizde bitki örtüsünün en çok tahribe uğradığı bölge olmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesine ait ormanlar ülkenin diğer kısmına göre daha yüksekte bulunmaktadır. Ormanlar, 2700-2800 m’ye kadar yükselmektedir. Doğu Anadolu Bölgesine ait ormanlarda ardıç, meşe ve sarıçam türleri hakimdir.

Türkiye'deki Bitki Toplulukları

1-) Orman:

Türkiye’de bulunan ormanların yayılımında en önemli faktör nem ve yağıştır. Karadeniz Bölgesinde daha çok orman bulunurken Güneydoğu ve İç Anadolu Bölgesinde daha az orman bulunmaktadır. Bu durumun başlıca nedeni yağıştır. Karadeniz Bölgesinin daha fazla yağış alması, Güneydoğu ve İç Anadolu’da kuraklığın daha fazla olmasıdır. Yağış sebebi ile de Karadeniz Bölgesindeki ormanlar daha gürken diğer ormanlar daha cılız ve seyrektir.

Türkiye’ de ormanlar barındırdıkları yaprak türüne göre ayrıma uğramaktadır. En kısa şekilde ormanlarımızı geniş yapraklı ve iğne yapraklı ormanlar diye ikiye ayırabilmekteyiz. Nadiren hem geniş yaprak hem de iğne yaprak bulunduran ormanlar da görülebilmektedir.

2-) Maki:

Maki, Akdeniz iklim tipinin hâkim olduğu yerlerde gözükmektedir. Ortalama 1-2 metre aralığındaki çalılardan veya ağaçlardan meydana gelmektedir. Sert yapraklı, kuraklığa dayanabilen ve her mevsim yeşil kalabilen ağaç ve çalılardan oluşmaktadırlar. Maki bitki örtüsü ile kaplı alanlara makilik denmektedir. Makilikler, insanların yok etmesi veya yangın sebebiyle yok olan ormanlar sebebiyle oluşmuştur.

Makilikler, kuraklığın hâkim olduğu iklim koşullarına uyum sağlayabilmektedir. Sahip oldukları yapraklar, su kaybını engelleyebilmek adına kalın, sert, cilalı, keçeli veya mumsu bir katmana sahiptir. Makiliklerde birçok ağaç türüne rastlanır onlardan bazıları şunlardır:

• Yabani Zeytin 
• Funda 
• Katran Ardıcı 
• Keçiboynuzu 
• Sakız Ağacı 
• Laden 
• Böğürtlen 
• Zakkum 
• Sandal Ağacı 
• Akdeniz Defnesi 
• Menengiç 
• Mersin (bitki) 
• Koca Yemiş (dağ çileği) 
• Kermes Meşesi 
• Pırnal Meşesi

Ülkemizde makilikler en çok Akdeniz ve Ege’de yayılım göstermektedir. Marmara ve Karadeniz Bölgesindeki kıyılarda ise oldukça seyrektir.

3-) Bozkır (Step):

Bozkır, yarı kurak veya kurak bölgelerde otsu bitkilerden oluşmakta olan, sıcak ve kuru iklimlerde baş gösteren ağaçsız bitki örtüsüdür. Ülkemizde bozkırlar; İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde en yaygın görülen bitki örtüsüdür. Öncelerde orman olan yerlerin tahrip edilmesi sebebiyle bazı yerler bozkıra dönüşmüştür. Bu şekilde dönüşüm geçirerek oluşmuş olan bozkırlara, antropojen bozkır adı verilir. Bozkırların bulunduğu bozkır kuşağında, kurak ama çok sıcak olmayan yazları çok soğuk kışlar yaşanır. Günümüzde bozkırlarda daha çok buğday tarımı yapılmaktadır.

4-) Yüksek Dağ Çayırları (Alpin Çayırlar):

Yüksek dağ çayırları, ağaç yetiştirme sınırının üzerinde olup yüksek dağlarda bulunan çayırlıklara denmektedir. Ülkemizde Doğu Anadolu Dağları, Toros Dağları ve Kuzey Anadolu Dağları'nda, Erzurum ve Kars platolarında gözlenmektedir. Yüksek dağ çayırlarının bulunduğu alanlarda asla ağaç yetişemez. Ağaç yetişmemesinin sebebi yükseltinin artması ile sıcaklığında düşüşe geçiyor olmasıdır. Türkiye’de Alpin çayırlarında hayvancılık ve yaylacılık yapılmaktadır.

İlginizi çekebilir: Türkiye Hangi Kıtada Bulunmaktadır, Coğrafi Yapısı

İklim Tipleri, Türkiye' de Görülen İklim Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?

Türkiye'deki Kıyı Tipleri (Coğrafya)