Mangala Nedir, Nasıl Oynanır? Mangala Oyunu Tarihi Nereye Dayanır? Mangala Oyunu Kuralları ve Taktikleri Nelerdir?

Başlıklar

- Mangala Oyunu Tarihi
- Mangala Oyunlarının Özellikleri
- Kuyu Esaslı Oyunlar
- Mangala Oyunu Nasıl Oynanır?
- Mangala Oyununun Kuralları
- Mangala Turnuva Kuralları
- Mangala Taktikleri
- Alternatif Oyun Şekli (Kale Kuralı)
- Mangala Oyununun Faydaları
- Mangala Oyununun Türk Zekâ Oyunları ve Satranç ile Ortak Özellikleri

Dünya üzerinde “Coffee House” kültürünün temelleri 1554 yılında ilk olarak İstanbul şehrinde atılmıştır. İstanbul’dan 96 yıl sonra 1650 yılından itibaren günümüz Avrupası’ nda kahve kültürü yavaş yavaş gelişmeye başlamıştır. Bu güçlü kahve kültürü temellerini günümüze yansıtan yalnız iki adet görsel kaynak bizlere miras kalmıştır. İstanbul’da resmedilmiş olan iki görsel kaynakta da mangala oyunu bulunmaktadır. Peki mangala nedir, nasıl oynanır? Uzun yıllar boyunca oynanan mangala oyununda kumar amacı kesinlikle yoktur. Ülkemizi ziyaret eden yabancı seyyahlar, Türklerin mangala oyununu saatlerce hiç tartışmadan ve büyük bir zevk ile oynadıklarını ve asla parayla oynamadıklarını seyahatnamelerinde anlatmışlardır.

Dünyanın pek çok ülkesinde mangala benzeri oyunlar oynanmaktadır. Fakat Türk zekâ ve strateji oyunu olan mangala oyununu diğer kuyu esaslı oyunlardan ayıran bazı özellikler bulunmaktadır. Diğer mangala çeşitlerinde taşlara “tohum” denir, taşları bir yerden farklı bir yere hareket ettirmek ise “tohum saçma” olarak ifade edilir. Bu da o kültürlerde tarımın olduğunu göstermektedir. Türk mangalasında ise taşlar “asker” olarak görülmektedir. Ayrıca günümüzde “hazine” olarak aktardığımız kısma Türkler “orda” ya da “karargâh” demişlerdir. Bu da Türklerin oynadığı mangala oyununun bir çiftçilik oyunu değil, savaş oyunu olduğunu ortaya koymaktadır.

Türk mangalasının diğer kuyu esaslı oyunlardan bir diğer farkı ise oyuncunun almış olduğu taşlardan bir tanesini kendi kuyusuna bırakmasıdır. Diğer kuyu esaslı oyunlarda kendi kuyusuna taş bırakma olayı olmaz. Mangala oyununda kendi kuyuna bir taş bırakma kuralı, Türk sosyal hayatında bulunan baba ocağına sahip çıkma geleneğinin bir göstergesi olarak bilinmektedir. Taş kazanmak için rakibin taşlarını çift yapma kuralı ise Türk devlet ve inanç sistemi tarihinde olan ikili anlayışı sembolize etmekte ve dünya görüşlerine uygun düşmektedir. Eski Türklerin yeri ana, göğü baba olarak kabul etmesini; Türk devlet sisteminde bulunan tardus-sağ ve töles-sol ile idare yapıda bulunan şad ve yabgu sistemi gibi çiftleri bu duruma örnek olarak verilebilir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı mangala oyununun genç kuşaklara tanıtılmasının ve yaygın hale gelmesinin yararlı olacağını, oyunun Anadolu kültürünün köklü bir başlığı olduğunu, kültürel ve turistik alanlarda Türkiye’nin tanıtılmasında kesinlikle yardımcı olacağını bildirmiştir. MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından mangala oyununun okullarda oynatılması gerektiği uygun görülmüştür. Mangala oyunun diğer oyunlardan farkı, 70 yaşındaki bilginden dağdaki çobana, 5 yaşındaki çocuktan saraydaki Hanım Sultana kadar her yaştan ve her kültürden insanın oynayabilmesidir.

Türkiye ile antropolojik özellik ve yapı bakımından benzer olan Kazakistan’da Dokuz Kumalak, Kırgızistan’da Dokuz Korgool oyunu bulunmaktadır. Türkiye’de 125 adet tespit edilmiş farklı kural, ad ve taş sayılarına sahip kuyu esaslı oyun bulunmaktadır.

2007 yılına kadar en bilinen kuyu esaslı oyun Afrika kökenli olan Mancala oyunu idi. 2012 yılında yapılan Şanlıurfa Göbeklitepe’deki arkeolojik kazılarda kuyu esaslı oyunlara dair çok önemli bir keşif bulundu. Milattan önce 10 bin yılına ait oyun tablası bulundu. Bu Anadolu’da dünya oyun tarihinin temellerinin atıldığını kanıtlayan bir buluştur.

Mangala Oyunu Tarihi

Mangala oyunu bakıldığında basit gibi gelse de bazı kavramları sembolize etmektedir. Örneğin oyunda 12 adet oyuk bulunması 12 ayı, hazinelerin sağda ve solda bulunması Doğu ve Batı’yı, oyukların içinde bulunan her bir 4 taş 4 ayı sembolize ettiği söylenmektedir.

Anadolu’da uzun yıllar boyunca oynanan köklü zekâ oyunu olan mangala, bazen mankala bazen mancala ismiyle anılmaktadır. Eskiden köçürme dendiği de bilinen oyun günümüzde mangala ismiyle bilinir bir hal almıştır. Bu kelimede bulunan “g” harfi bazen değişip “k” ya da “c” halini de almaktadır. Mangala Anadolu’nun bölgelerine göre farklı isimlerle de anılmaktadır. Örneğin Konya’da meneli taş, Erzurum’da pıç ve Safranbolu etrafında altıev adı ile biliniyor. Kuralları yöreden yöre değişkenlik gösterebilir.

Mangala oyununu kimi kaynaklarda Uygurların, Göktürklerin, Sakaların da oynadığı belirtilmiştir. Ancak bu bilginin %100 doğruluk payı yoktur. 16. Yüzyıldan itibaren Osmanlı minyatürlerinde mangala oyununa ait tasvirlere rastlanmaktadır. Mangala kelimesinin kökeni ile ilgili ise bazı farklı fikirler bulunmaktadır. İlk fikir, adını Türkçe dilinde en küçük askeri birlik anlamına gelen “manga” kelimesinden aldığıdır. Diğer fikir ise Arapça dilinde taşımak ve aktarmak anlamına gelen “nakl” kökünden türetildiği şeklindedir. İki fikir de mantıklı olsa da hangisinin kesin bir bilgi olduğu şu anda bilinmemektedir.

Mangala Oyunlarının Özellikleri

Türk mangala oyunlarının genel özellikleri şunlardır:

Oyunlar, her zekâ seviyesine ve yaşa göre, basitten karmaşığa göre derecelendirilebilir. Karmaşıklık seviyesi yeterli gelmiyorsa veya daha zor bir oyun isteniyorsa, oyuncular kendi aralarında özellikler ekleyerek oyunu zorlu seviyesini arttırabilirler. Bazı bölgelerde bir oyunun kendi içinde de farklı türleri vardır. Örneğin Türkiye’de bulunan Guycuk Taşı ya da Kuyucuk Taşı oyununda Kuzlatmaç, Dolu Besleme ve Dengine Yatmaç gibi çeşitleri bulunur. Bızıt, Kuyu, Mangala ve Çakıldak oyunların da kendi içinde alt çeşitleri bulunur.
Oyuna başlarken “Sen Önce Başla” denildiği gibi, sayışmaca, yaş-kuru yapılarak, aşık atarak, çizilen çizgiye taş atarak, uzun çöp çekilerek veya avuçta saklanan taşı bilerek oyuna başlayacak kişi seçilebilir. Oyuna başlamada başka biri oyunu oynayarak, o oyunu kazananın oyuna başlaması da sıklıkla görülmektedir. Beştaş ya da Kibrit Atma veya Bey Paşa oyunu, Kös, Çelik Saydırma ve Kürre Atma oyunları başlama oyunu olarak görülmüştür. Bazı mangala oyunlarında oyuna başlarken ve taş dağıtılırken dörtlükler, sayışmacalar ve tekerlemeler söylenmektedir. Genelde ilk oyuna birinci oyuncu başlamışsa ikinci oyuna diğeri başlar.
Türk mangala oyunlarına, kuyu sayıları, bölgelere göre, bazen aynı bölge içerisinde dahi değişkenlik gösterebilmektedir. Hatta oyunu daha karmaşık hale getirmek için kuyu sayısı 3, 4, 5’den başlayıp 25-30'a kadar çıkarılabilmektedir. Bazı bölgelerde ise kuyu sayıları oyuncu sayısına göre atmaktadır.

Bazı oyunların kuyu sayıları şu şekildedir:

1x4 Kuyu - Huyne Gütmece Oyunu
1x6 Kuyu - Çal Oyunu
3x2 Kuyu - Fotuk Oyunu
4x2 Kuyu - Sülük Oyunu ve Sekiz Yalaklı Taş Oyunu
5x2 Kuyu - Hane Oyunu ve Bestemse Oyunu
6x2 Kuyu - Kuytak Oyunu ve Esen Korgol Oyunu
7x2 Kuyu - Mangala Oyunu ve Kozdatu Oyunu
9x2 Kuyu - Göçtüm Oyunu, Çukurcuk Oyunu, Dokuz Korgol Oyunu ve Dokuz Kumalak Oyunu
Türk mangala oyunlarında taş sayısı değişebilmektedir. Genellikle taş sayıları kuyu sayısına eşittir. Hatta oyuncular taş sayılarını istediği gibi arttırıp, azaltabilir. Kuyularda 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12... sayılarında taş bulunabilir. Çukur Eksiltme oyununda görüldüğü gibi taş sayısı daha da fazla arttırılabilir. Bazı oyunlarda rakip olan kişiye kaç taş ödünç verdiğini hesaplamak için yedek taş bulundurulur. Ayrıca oyuna gerektiği zaman sürülmek üzere Ebe Taşları adı verilen yedek taşların bulunduğu oyunlar da vardır.
Oyunun yönünde değişiklikler görülebilmektedir. Oyunun yönü genellikle oyunun başında kararlaştırılır. Oyunlar isteğe göre sağ yöne ve sola yöne doğru oynanabildiği gibi, farklı yön de tercih edilebilir. Ayrıca dünyadaki mankala oyunlarında görülmeyen şekilde, oyun sırasında, oynama sırası bir diğer oyuncuya geçtiğinde de oyunun yönü değişebilmektedir. Kuyular’da hanelerin aynı tarafta olması sebebiyle oyuncunun biri sağ yöne doğru, diğeri sol yöne doğru oynamaktadır. Oyuncuların her birinin farklı iki yönü kullanması da Türk mangala oyunun farklarından birisidir.
Türkiye’de oyuncu sayıları değişkenlik gösterebilmektedir. Oyunun 2 oyuncu ile oynanan çeşitleri olduğu gibi 3, 4, 5 ve daha fazla oyuncu ile de oynanabilen çeşitleri vardır. Bu durum oyunu daha zevkli hale getirmektedir.
Taş dağıtımında farklılıklar vardır. Oyuncular taşları aldıkları kuyudan dağıtmaya başladıkları gibi hemen yanındaki kuyudan da taş dağıtımına başlayabilmektedir. Oyuncuların dağıttıkları taşların bitmesi ile oyun sırası rakibe geçildiği gibi, dağıtan oyuncunun son taşını koyduğu kuyuda taş bulunduğu sürece dağıtmaya devam da edebilir.
Oyunun hızında farklılıklar görülebilir. Bazı yörelerde beklemeye, düşünmeye ve taşları saymaya izin verilir, bazılarında ise verilmez. Oyuncu ancak göz ucuyla hızlı bir şekilde sayabilir. Mangala’da ise oyunun hızını arttırmak için son kalan tek taşların rakibe verilmesi söz konusudur.
Türk mangalası’nda bazı oyun çeşitlerinde rakip olan oyuncuların taşlarının rengi farklı olabilmektedir.
Genellikle oyun sonlarında kalan tek taşlar hangi oyuncu tarafında ise taşlar onun olur. Mangala oyununda oyunu hızlandırmak amacıyla oynanamayan veya sona kalan taşlar rakibe verilmekte, böylece oyun sonuna kadar aynı heyecanın sürmesi sağlanmaktadır.
Oyunun ödülü ve cezası oyunun başında belirlenir. Mangala oyunlarında genellikle yenilene tatlı cezalar verilir. Bazı oyunlarda kazanan oyuncu, kaybedenin ellerine kazandığı oyun kadar yumuşak bir şekilde vurur veya kafasına elle tık tık yapılır.
Oyunda şansa yer yoktur. Tamamen hesaplamaya yöneliktir. Oyuncuların taşları sayarak, hangi kuyudan dağıtmaya başlarsa hangi kuyudaki taşları alabileceğini, birkaç oyun sonrasında hangi taşları alabileceğini hesaplayarak oynamaları gerekir. Bu durumu daha eğlenceli ve zor hale getirmek için genelde ele alınan taşın geri yerine koyulmasına izin verilmez.
Oyun malzemelerinde farklılıklar görülür. Oyun önceleri koyun ya da keçi pisliğinin kurumuş hali olan “Kık” ile oynanırken, daha sonra taşlarla ve çekirdek, fasulye benzeri malzemelerle oynanmaya başlamıştır. Tükiye’de mangala oyunları genellikle taşla oynamakla birlikte, Kumalak, Kık, Korgol, kurmuş deve pisliği, fındık, pelit, küçük salyangoz kabuğu, nohut, fasulye, it boncuğu, kurt dişi, çakıldak çekirdeği ve benzeri malzemeler de kullanılmaktadır.

Kuyu Esaslı Oyunlar

Anadolu’da oynanan kuyu esaslı oyunlardan bazıları şunlardır:

Fodik Taş - Trabzon ve Rize
Göç- Bilecik
Kuyu – Sinop, Gümüşhane, Afyon ve Karabük
Meneli Taş - Konya
Hane - Karabük
Pıç - Erzurum

Dünya’da oynanan kuyu esaslı oyunlardan bazıları şunlardır:

Wari – Afrika
Oware – Avrupa
Kalaha – Kuzey Avrupa
Mancala – Avrupa ve Amerika
Bao – Afrika
Dokuz Kumalak – Kazakistan
Togiz Korgool - Kırgizistan
Mangala - Türkiye

Mangala oyunu ile bu oyunların farkları dört temel kural ile oynanması ve taş sayısıdır. Diğer oyunlar 2 ya da 3 kuralla oynanır ayrıca taş ve kuyu sayısı aynıdır.

Dünya’da benzeri oyunlar şu ülkelerde oynanmaktadır:

Karayipler (Warri)
America (Mancala)
Suriye (Mangala)
Almanya, İsveç ve Finlandiya (Kalah)
Endonezya (Congkak)
Kırgizistan (Togiz Korgool)
Kazakistan (Dokuz Kumalak)

Mangala Oyunu Nasıl Oynanır?

Mangala oyunu oynamak için gerekli olan malzemeler şu şekildedir:

İki adet oyuncu
48 adet taş
Mangala oyun sahası (6’şar adet karşılıklı olmak üzere toplam 12 adet küçük kuyu ve 2 adet hazine kuyusu)

Mangala oyunu iki kişilik bir oyundur. Oyun tahtası üzerinde karşılıklı şekilde 6’şar adet 12 küçük kuyu ve oyuncularının taşlarının toplandığı birer büyük hazine vardır. Mangala oyunu 48 adet taş ile oynanır. Oyuncular 48 adet taşı her bir kuyuya 4 adet düşecek şekilde dağıtırlar. Oyunda her oyuncunun önünde bulunan 6 küçük kuyu, o oyuncunun bölgesidir. Bölgenin karşısında olan 6 küçük kuyu ise rakibin bölgesidir. Oyunun amacı hazinede fazla sayı biriktirmektir. Hazinede en fazla taşı toplayan kişi oyun setinin kazananı olur. Oyuna kura ile başlanır.

Mangala Oyununun Kuralları

Mangala oyununda 4 ana temel kural bulunur:

Kura çekildikten sonra başlama hakkı kazanan oyuncu kendi bölgesindeki istediği kuyudan 4 adet taş alır. Aldığı 4 adet taştan bir tanesini aldığı kuyuya bırakıp sağa doğru her kuyuya birer adet taş bırakarak elindeki taşları bitirene kadar devam ettirir. Elinde bulunan son taş hazinesine denk gelirse, oyuncu tekrar oynama hakkı kazanır. Oyuncunun kuyusunda 1 adet taş varsa bu taşı sağında bulunan kuyuya taşıyabilir. Hamle sırası rakibe geçer. Her sıra geldiğinde oyuncunun elinde bulunan son taş oyunun kazananını belirler.
Oynama sırası gelen oyuncu kendi kuyusundan aldığı taşları dağıtırken elinde taş kaldıysa, karşı tarafın bölgesindeki boş kuyulara da taşlarını bırakır. Oyuncunun elinde kalan son taş, rakibinin bölgesinde denk geldiği kuyuda bulunan taşların sayısını 2, 4, 6, 8 gibi çift sayı yaparsa oyuncu bu kuyuda bulunan tüm taşların yeni sahibi olur ve bu taşları kendi hazinesine koyar. Hamle sırası karşı tarafa geçer.
Sırası gelen oyuncu taşlarını sırasıyla kuyulara dağıtırken elinde kalmış olan son taş, yine kendi bölgesindeki kuyuya denk gelirse ve eğer boş kuyusunun karşısında bulunan kuyuda da rakibinin taşı var ise, hem kendi boş kuyusuna koyduğu taşı alır hem de rakibinin kuyusunda bulunan taşları alır ve hazinesine koyar. Hamle sırası karşı tarafa geçer.
Oyunculardan herhangi birinin bölgesinde bulunan taşlar bittiğinde oyun seti sonlanır. Oyunda kendi bölgesinde bulunan taşları ilk bitiren oyuncu, rakibinin bölgesinde bulunan tüm taşlara da sahip olur. Bu nedenle oyunun heyecanı son ana kadar devam eder.

5 set olarak oynanan mangala oyununda, oyunu kazanan oyuncu 1 puan, kaybeden oyuncu 0 puan ve berabere kalan oyuncular 0,5 yani yarım puan alır.

Mangala Turnuva Kuralları

Dünyada pek çok oyuncusu olan mangala oyunu, profesyonel bir spor dalı haline gelmiştir. 2010 yılından itibaren Türkiye’de her yıl mangala oyunu turnuvaları düzenlenmektedir. Bu turnuvalarda geleneksel Türk mangalasında bulunan kurallar geçerlidir. Profesyonel mangala turnuvalarında oyuncuların başında bir adet hakem bulunur ve hakem gerekli gördüğü zamanlarda oyuna istediği şekilde müdahale edebilir. Turnuva eğer kalabalık ise müsabakalar 5 set değil de 3 set şeklinde oynanır.

Mangala Taktikleri

Strateji ve zekâ oyunu olan mangala oyunu için bazı basit taktikler uygulayarak kısa sürede başarıya ulaşabilirsiniz. Mangala oyununda kullanılacak taktiklerden belki de en önemlisi ilk hamledir. Yapılan kura sonucunda ilk hamlenin kimde olduğu belirlenir. Oyuna ilk başlayan sizseniz son taşınızı hazineye denk getirmeye çalışın. Yani kendi sıranıza göre başlayarak 3. oyukta bulunan taşları alın. Bu sayede taşları dağıtarak hazineye kadar ulaşabilirsiniz. Ayrıca hem hazineye taş ulaştırıp hem de bir hamle şansı daha elde edersiniz.

Rakip eğer 1, 3, 5, 7 gibi tek sayılı bir oyuk bırakmış ise bu oyuğa kendi taşınızı denk getirmeye çalışın. Bu sayede kuyuda bulunan tüm taşı hazineye gönderebilirsiniz. Bu durum psikolojik olarak da rakibin zarar görmesini sağlayacaktır. Oyunda en büyük taktiklerden birisi boş kuyulara dikkat etmektir. Özellikle de boş kuyuların karşısında bulunan dolu kuyuların önemi büyüktür. Çünkü eğer elinizde kalan son taşı boş kuyuya denk getirirseniz, o boş kuyunun karşısında bulunan tüm taşlar hazinenize geçer. Boş kuyular oyun içerisinde en fazla gözden kaçan taktikler arasındadır. Boş kuyular sayesinde karşı tarafı hiç beklemedi bir anda yenilgiye uğratabilirsiniz. Bu nedenle boş kuyulara dikkat ederek, bu kuyulara göre stratejiler belirlenmelidir.

Mangala oynarken karşınızda yer alan oyuncuyu iyi tanıyın. Mangala oyununda kazanmak için taşları toplamak ve rakibin taşları toplamasına engel olmak gerekir. Rakibinizin yapacağı hamleleri önceden tahmin ederek, bu hamlelere karşı önceden hareket edebilirsiniz. Mangala oyununda tekrar oynamaya çalışmak da önemlidir. Bu taktiğe göre hedefiniz, tekrar oynamanızı sağlayacak hamleler yapmaktır. Mangala oyununda her el elinizde bulunan taşları saymaya çalışın. Böylece sizin taşlarınızı tehdit edebilecek taşları tespit ederek siz de aynı şekilde rakibinizi tehdit edebilirsiniz.

Alternatif Oyun Şekli (Kale Kuralı)

Kale kurallı oyunda mangala oyununda bulunan 1. ve 2. kural, taşları dağıtırken hazinelere taş bırakma kuralı hariç kale kurallı oyunlarda da aynı şekilde geçerlidir.
Mangala oyununda bulunan 3. ve 4. kural kale kurallı oyunda geçerli değildir. Bu kuralların yerine;
Oyuncu elinde bulunan taşları dağıtırken elinde kalmış olan son taş, rakibinin bölgesinde denk geldiği kuyuda bulunan taşların sayısını 3 yaparsa o kuyu oyuncuya ait olur. Oyuncu ileride kendisi ve rakibi tarafından bu kuyuya koyulacak tüm taşların sahibi olur. Sahibi olduğu taşlar oyuncunun kendi hazinesine koyulur. Kale kuralının uygulanmış olduğu oyunlarda taşları dağıtırken hazinelere taş bırakma kuralı yoktur. Kaleyi belirlemek için farklı renkte taşlar kullanılır. Her oyuncunun bir sette bir kez kale kurma hakkı vardır. Oyuncuların 6 nolu kuyuya kale kurması yasaktır. Oyunculardan herhangi birinin önünde bulunan kuyularda taş kalmadığı zaman oyun biter. Önünde bulunan kuyularda taş kalan oyuncu bu taşları kendi hazinesine koyar. Son olarak hazinelerde bulunan taşlar sayılır ve hazinesinde en fazla taş bulunan oyuncu oyunun galibi olur.

Mangala Oyununun Faydaları

İki kişi arasında oynanan basit bir taş oyunu olarak görülen mangala oyunu, aslında düşünme gerektiren bir strateji oyunudur. Basit kurallara sahip olması sayesinde her ortamda ve herkes tarafından oynanabilir bir oyundur. Mangala oyununda oyuncuların elindeki taşları oyuk çukurlara koyarak oynaması bu oyunun bazı yörelerde kuyu ya da çukur oyunu olarak isimlendirilmesine neden olmuştur.

Günümüzde unutulmaya yüz tutmuş olan bu zekâ ve strateji oyununu eski Osmanlı filmlerinde, resimlerde, bazı kaynaklarda ve kitaplarda görerek tekrar oynanmaya başlaması kültürümüz açısından oldukça güzel bir şeydir. Günümüzde unutulmuş olan eski değerlere sahip çıkılması gereklidir. Üstelik mangala oyununun pek çok açıdan faydası bulunmaktadır. Faydalarından bazıları şu şekildedir:

Hafızayı güçlendirir,
Analitik düşünme becerisinin gelişmesinde katkı sağlar,
Stratejik düşünme yeteneğini kazandırır,
Doğru planlama yeteneği kazandırır,
Matematiksel hesaplama yeteneği kazandırır,
Ön görme kabiliyetini geliştirir,
Hızlı ve doğru karar verebilme yeteneği kazandırır,
Mücadele gücünün gelişmesini sağlar,
Dikkati ve konsantrasyonu arttırır,
İpuçlarından faydalanmayı sağlar,
Ezberci zihniyetten uzaklaşmayı sağlar,
Çözüm yöntemi kullanma konusunda yardımcı olur.

Mangala Oyununun Türk Zekâ Oyunları ve Satranç ile Ortak Özellikleri

Türklere ait olan mangala oyununun, diğer Türk zekâ oyunları ve satranç ile pek çok ortak özelliği vardır. Mangala oyununun diğer Türk zekâ oyunlarından önce mi oynanmıştır, bunu şu anda bilemiyoruz. Fakat ilk zekâ oyunu olarak bilinen satrançtan önce oynandığı, Kazakistan’da bulunan Almatı Dastarbası Kayası’nın bulunması ile kesin şekilde ispatlanmıştır. Mangala oyununun şu anda oynandığı bölgeler, ülkeler, yayılma alanları, oyunun çeşitleri, oyunun dama, kös ve satranç oyunu ile birlikte aynı kültür çerçevesinde dünyaya dağıldığını ve geliştiğini düşündürmektedir. Mangala oyununun dama, küşte ya da kuşta, kös, satranç ve satıra ile ortak yönlerine bakıldığı zaman görülen ilk nokta, bu oyunların birbirinin devamı olduğudur. Bu oyunlar birbirlerinin daha gelişmiş ve yenilenmiş halidir.

Oyunlar, alt çeşitleri ve ana aileleri ile diğer oyunlardan etkilenmiş, gelişim ve değişim dönemlerinde onlardan aldıklarını yansıtmışlardır. Bu açıdan satranç oyunundan bahsederken, tek bir oyunun gelişmiş hali değil pek çok oyunun gelişmiş halidir diyebiliriz. Bazı kaynaklarda denilene göre Aşık ya da diğer taş oyunlarının, zamanla çağdaşı olan diğer Türk oyunlarından da bazı özellikleri alarak satıra, dama, kös, mangala ve yüksek tabakanın oynadığı satranç haline dönüşmüştür (Bu sadece bir fikir olup %100 kesinlik taşımamaktadır).

Mangala oyunu ile satranç oyunu arasında çok fazla benzerlik vardır. Bu benzerlik satranç ile başka bir oyun arasında kurulamamıştır. Mangala ile satranç oyununun benzerliklerinden bazıları şu şekildedir:

Mangala oyunu ve satranç oyunu zekâ oyunudur.
Evlerde ve ortak sosyal mekânlarda oynanabilirler.
Gelecek oyunları uzağı görme, taktik, şaşırtma, rakibi takip etme ve oyununu bozma gibi unsurlar içeren savaş oyunlarıdır.
Oynayanlarda zekâ gelişimi sağlar.
İki oyunda da avuca saklanan taşı bilen kişi oyuna başlar.
İki oyunda da oyuna ilk başlayan kişi oyun kurucusu olarak iyi bir konum elde eder.
Hem satranç oyununda hem de mangala oyununda taşlar renklidir.
İki oyunda da düşünmek için zaman verilir.
Oyunlara karışmaya izin verilmez.
Oyunlarda şansın yeri yoktur.
İki oyunda da ele alınan taş geri bırakılmaz.
Özel güçlere sahip olan taşlar vardır. Dede’nin olduğu kuyuya kimse dokunamaz.
Sıradan güçlere sahip olan taşlar, bazı durumlarda özel güce sahip taş haline gelir.
Birden fazla taşı özel konumda olan taş olabilir.
İki oyunda da farklı yönlere doğru oynamak mümkündür. Türkiye’de soldan sağa ya da sağdan sola oynanan çeşitleri olduğu gibi her iki yöne de oynanabilen çeşitleri vardır.
Oyunların pek çok türünde sağ ve sol köşede yer alan haneler, kuyular kale olarak görülür.
Oyunların geneli ve oyuncular askeri sistemi sembolize eder. Mangala oyununda Türkiye’de bir sıra olarak karşılıklı dizilmiş olan kuyulara kale, ev ya da hane, kuyulara konulmuş olan taşlara ise çocuk, asker gibi gözlerle bakılmıştır. Arap âleminde bulunan Mankala – Min Kale ya da Bin Kale- isimlendirilmesi bu anlayıştan kaynaklandığı söylenmektedir.
Mangala oyununda kuyulara kale denildiği gibi taşlara da asker denilir.
Mangala oyunun felsefesi aile ve Türk devlet sistemi ile ilgilidir. Satrançta da aynı özellikler vardır.
Mangala oyununda kuyularda bulunan taşlar belirli bir sayıya ulaştığında ele geçirilir, satranç oyununda ise şah ve vezir için hamle yapıldığı için ikisi de hedefe yönelik oyunlardır.
Hem mangala oyununda hem de satranç oyununda rakibin ikaz edilmesi söz konusudur.
Mangala’da hane oyununda Kemik ve Piç Taş gibi özel taşlar vardır ve Piç Taş’ı alan kazanır, satranç oyununda ise Şah Taşı alan kazanır.
Eşitlik durumuna pat oldu denir.
Mangala oyununun iki oyuncudan fazla oyuncu ile oynanması durumunda ortaya çıkan tablo satranç tahtasına benzer.