Başlıklar
- - Gaslighting Nedir?
- - Gaslighting Yöntemleri Nelerdir?
- - Gaslighting Uygulandığı Nasıl Anlaşılır?
- - Toplumsal Düzende Gaslighting
- - Gaslighting Çözümü ve Tedavisi
Gaslighting Nedir?
Detaylı bir şekilde incelemeden önce terimin nasıl ortaya çıktığını araştırmak gereklidir. Patrick Hamilton’ın yazdığı 1938 tarihli Gas Light oyunu bu terimin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Oyun iki karakter etrafında dönmektedir. Oyundaki erkek karakter, her gece evdeki gaz lambasının ışığını biraz daha fazla kısar, eşi ise evin bir önceki günden daha loş olduğunu iddia eder. Fakat erkek karakter, kadın karakterin bu söylemine kızarak onu hayal görmekle suçlar. Bu nedenle, kadın karakter kendinden ve algılarından şüphe etmeye başlar. Erkek karakter, kadının kendinden şüphe etmesini sağlayarak tam olarak kadını delirtmeyi ve bu yolla da mücevherleri ele geçirmeyi planlar.
Oyun, kişilerin anılarından, algılarından ve akıl sağlıklarından şüphe etmelerine yol açan bir tür psikolojik yönlendirme anlamına gelen gaslighting teriminin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. 1970 yılında literatürde bu tür yönlendirmeleri nitelemek için bu kelimenin kullanımına başlanmıştır. Gaslighting kelimesinin Türkçe karşılığı olmamasına rağmen insani ilişkilerde sıklıkla rastlanan bir yönlendirme biçimidir.
Gaslighting Yöntemleri Nelerdir?
Gaslighting, uygulayıcının yanlış bilgi vermesine, karşı tarafı suçlamasına ve karşı tarafın duygu ve düşüncelerini küçümsemesine dayanan bir psikolojik manipülasyon yöntemidir. Böylece kurban, kendisinde sürekli bir hata arar ve kendine olan güveni azalır. Sürekli hata arayışı ve güven kaybı sonucunda kurban, uygulayıcının etkisi altına tam olarak girer ve bağımsız bir birey olma yeteneği azalır. Bu nedenle, içinde bulunduğu ilişkide bir hata görmez ve bu ilişkinin zararı gün geçtikçe artış gösterir. İlişki içinde olduğu ve bu yönlendirmeyi yapan kişi, baskılarını zamanla daha fazla arttırır. Böylece kişi, kendi düşüncelerine ve yargılarına güvenemez hale gelerek hayatı üzerindeki kontrolünü yavaş yavaş kaybeder. Bu sebeple, gaslighting kavranması zor bir yönlendirme türüdür.
Gaslighting denilince akla sadece çift ilişkisi gelmemelidir. Gaslighting, sadece çift ilişkisinde değil, her tür ilişki biçiminde görülebilmektedir. Arkadaş, aile ve yönetici ile olan ilişkilerde cinsiyet fark etmeksizin gaslighting gerçekleşebilir. Gaslighting uygulayan kişiler, karşı tarafı sindirmek için belirli taktikler uygular. Bu yöntemler şunlardır:
- Karşı tarafın söylemek veya anlatmak istediklerini dinlemekten kaçınma yoluyla mağdur kişinin değersiz hissetmesini sağlama,
- Mağdur kişinin, belirli bir olay ve duruma yönelik düşüncesini veya anısını sorgulatma,
- Herhangi bir olay ya da anıyı kişinin yanlış veya eksik anlamasını sağlama.
Gaslighting uygulayan kişiler sağlıklı bireyler değillerdir. Gaslighting uygulayan kişiler kronik olarak yalan söyleme alışkanlığına sahiptirler. Bu sebeple, söyledikleri yalanları kanıtlarıyla ortaya sermek, onların gerçeği söylemelerine yol açmaz. Sistematik bir şekilde yalan söylemeye devam ederler ve böylece karşılarındaki kişi, hatanın kendisinde olup olmadığını düşünmeye ve kanıtların doğruluğunu sorgulamaya başlar. Bunun yanında gaslighting uygulayan kişi, yıkıcı tutumuyla kontrolü ele geçirmeye çalışır. Böylece, kişi yalanlarını inkâr ederek ve kanıtları etkisiz hale getirecek baştan bir hikâye yazarak mağdur kişinin gerçek kavramından şüphe etmesini sağlar. Bunun sonucunda, mağdur kişi, kontrolü karşısındaki kişiye bırakır.
Gaslighting Uygulandığı Nasıl Anlaşılır?
Gaslighting uygulanan ilişki içerisinde yer alan mağdur kişiler, bulundukları ilişkideki sorunu kolaylıkla göremeyebilirler. Başka bir ilişki türü bilmemeleri bu durumu anlamalarını zorlaştırmaktadır. Ayrıca genellikle tüm yaşamları boyunca kendilerini değersiz hissettikleri ilişki içerisinde yer almaları da bu ilişkiyi normalleştirmelerine ve ilişkide hata görmemelerine neden olur. Bu sebeple, bu kişileri, çevrelerindeki kişiler ilişkileri hakkında uyarabilir.
Genel olarak ifade etmek gerekirse gaslighting uygulamasına maruz kalan tüm mağdur kişiler; sürekli özür diler, sürekli bir savunmaya girişir ve kafa karışıklığı yaşar. Bu his ve düşüncelerin sürekli olması durumunda mağdur kişi, kötümser ve mutsuz bir insana kolaylıkla dönüşür. Aldığı önemli veya önemsiz tüm kararlarında ve tüm eylemlerinde yanlış yaptığı hissiyatı hüküm sürer.
Gaslighting etkileri genellikle yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple, bu manipülasyon tekniği çok tehlikelidir. İlk evrede mağdur kişinin, gaslighting uygulayan kişinin yöntemleri sonucunda kafası karışır ve kişi, endişeli bir ruh haline bürünür. Bir sonraki evrede ise kişiler arasında ciddi tartışmalar yaşanır ve mağdur kişinin sözleri ve anlattıkları gaslighting uygulayan kişi tarafından reddedilir. Fakat bu aşamada kişi, henüz kendi gerçeğine olan bağlılığını yitirmemiştir. Son evrede ise kişi, kendi gerçeğine ve algısına olan inancını kaybeder ve gaslighting uygulayan kişiye güvenmek zorunda kalır. Bu aşama büyük bir mutsuzluk ve umutsuzluk getirir. Ayrıca bu aşamada kişi kendinden büsbütün şüphe duyduğu için sürdürdüğü ilişkinin hatalı olduğunu kavraması zorlaşır.
Gaslighting, yavaş bir şekilde ilerlediğinden anlaşılması her ne kadar zor olsa da duyulan bazı cümleler ipucu olabilmektedir. Bu cümleler arasında şunlar yer almaktadır:
- Bu durum gerçekleşmedi, kafanda kuruyorsun!
- Bunlar gerçek değil, senin kuruntuların!
- Bu durumu abartıyorsun, böyle bir şey olmadı.
- Ben öyle bir şey söylemedim.
- Sana değer veriyorum, sana zarar vermek aklımdan geçmez.
- Seni çok önemsiyorum. O sözler gerçek düşüncelerim değil, sinirle söyledim.
Toplumsal Düzende Gaslighting
Bireysel olarak gaslighting uygulanışının yanında toplum tarafından da belirli kişilere yönelik olarak gaslighting uygulanabilmektedir. Örneğin çoğu geri kalmış toplumlarda kadınlar ile ilgili belirli kalıplaşmış ve kısıtlayıcı düşünceler yer edinmiştir. Bu düşünceler, kadının yeterince güçlü olmadığı etrafında kümelenir. Bu düşünceye sahip kişiler ise kadın üzerinde baskı kurmayı hedefler. Bu nedenle, kadının seçtiği mesleğe, giydiği kıyafete ve söylediği her söze müdahale ederler. Bu kişiler, kadınların eylemlerinin güçsüzlük içerdiğini öne sürerek ve duygularını ifade etmelerini de abartı olarak nitelendirerek gaslighting uygularlar.
Gaslighting Çözümü ve Tedavisi
Gaslighting çözümü ve tedavi süreci için öncelikle gereken şey, kişinin yaşadığı ilişkiyi sorunlu ve zararlı olarak görmesi veya en azından bu durumdan şüphelenmesidir. Bu aşama çok önemli ve zorludur. Çünkü gaslighting, kişinin kendisinden şüphe duyduğu bir manipülasyon yöntemi olduğu için kişi kendini hatalı olarak görmeye ve kendisinden şüphe duymaya alışkındır. Bu nedenle, kendisinden yola çıkıp ilişkisindeki temel sorunu görmesi ciddi bir süreçtir. Bu süreç, kişinin kendi farkındalığı ile başlayabileceği gibi arkadaşları ve ailesi yardımıyla da işleyebilir. Bu durumda kişi, kendisinde yolunda gitmeyen bir şeylerin var olduğunu düşünüp kendine şu soruları sorması gerekir:
- Duygu ve düşüncelerimden kuşku duyuyor muyum?
- Karar ve eylemlerimi sürekli sorguluyor muyum?
- Kendimi yalnız ve korunmasız hissediyor muyum?
- Kendime güvenimin azaldığını düşünüyor muyum?
- Her durumda tereddüt yaşıyor muyum?
- Kendimi yetersiz görüyor muyum?
Bu sorular çoğaltılabilir. Kısacası kişi, düşünce ve eylemlerine yönelik kafa karışıklığı yaşadığına ve bütünüyle yetersiz olduğu düşüncesi içerisinde olduğuna kanaat getirdiğinde bunu hissettiren ve düşündürten ilişkilere kafa yormalıdır. Bu hislerin ortaya çıktığı ilişki veya ilişkilerdeki kişi veya kişilerden uzak durması ilk adımdır. Daha sonra ise kafa karışıklığı, sürekli sorgulama durumu ve kendine güvenin azalması sorunlarını çözmesi gerekir. Bu, zaman alan bir süreçtir. Bu nedenle, mağdur olan kişiye, aile ve arkadaşlarının destek olması gerekir. Ayrıca, kişi bu ilişki veya ilişkilerde yaşadığı duygu durumunu tekrar yaşamamak için psikolog veya danışmandan yardım almalıdır.
İlginizi çekebilir: Mobbing (Psikolojik Taciz) Nedir? Mobbing Nasıl İspatlanır? Mobbing Türleri ve Mobbing Cezası Nedir?
Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin