Enflasyon Nedir? Ekonomi ve Halkı Nasıl Etkiler?

Başlıklar

- Enflasyon Nedir Sorusunu Daha İyi Tanımlayalım
- Enflasyonla İlgili Sıkça Kullanılan Terimler
- Enflasyon Nasıl Oluşur?
- Enflasyon Sınıfları
- Enflasyon Ekonomi ve Halkı Nasıl Etkiler?
- Enflasyon Nasıl Hesaplanır?
- Enflasyon Açıklanırken Kullanılan Rakamlar Ne İfade Etmektedir?

Enflasyon kelimesi ülkemizde en fazla kullanılan ekonomi terimlerinden biridir. Dilimize İngilizce “inflation” yani genişleme, şişme kelimesinden girmiştir. Ülkemizde genel anlamda fiyatların artması ve hayat pahalılığını anlatmak için kullanılan enflasyon kelimesi aslında çok daha karmaşık bir mekanizmayı ifade eder.

İktisat bilimi içinde birçok konuyla beraber ele alınan enflasyon, bir ülkenin ekonomisinin ve para biriminin ne kadar güçlü ve güvenilir olduğunu anlamak için en sık dikkat edilen göstergelerden biridir.

Enflasyon nedir sorusunun cevabını daha iyi anlamak için, iktisat biliminin tanımını iyi anlaşılması gerekmektedir. Sınırlı kaynaklarla, sınırsız insan ihtiyaçlarının karşılanması bilimine iktisat denir.

İktisat bilimine göre doğada hiçbir şey sınırsız değildir ve her şeyin bir karşılığı vardır. Bu karşılığı ilk etapta tüketici ödemese bile, bu bedel sonunda mutlaka nihai tüketiciye yansımaktadır. Enflasyon kavramını ortaya çıkaranda kaynakların sınırlı olma durumudur. Bir kaynak ne kadar nadir veya çıkartılması zorsa, o kadar değerlidir. Ve ne kadar bol olursa olsun, bütün kaynaklar tükenmeye meyillidir. Tüketicilerin davranışları mantık dışıdır.

Gezegenimizin %70’inden fazlası sularla kaplı olsa da tatlı yani içilebilir su miktarı çok düşüktür. Bundan dolayı tatlı su kaynaklarının değeri, temiz içilebilir sularla birlikte, gittikçe artmaktadır.

Enflasyon Nedir Sorusunu Daha İyi Tanımlayalım

Enflasyon nedir sorusu cevaplandırması zor bir soru olarak karşımıza çıkar. Bunun sebebi tarih boyunca birçok ekonomistin farklı açılardan konuya yaklaşması ve enflasyon kavramının birçok konuyla çok sıkı bağlantılı olmasıdır. Aşağıda farklı tanımlar mevcuttur.

Enflasyon basit olarak belirli bir zaman diliminde (ay/yıl/on yıl) aynı hizmet ve mallara ödenen bedelin yani fiyatın sürekli ve hissedilir şekilde artış durumudur.
Aynı zamanda dolanımda bulunan bütün ulusal parayla satın alınabilecek mal ve hizmet miktarı arasındaki açığın ulusal para aleyhine düşmesi durumudur.
Genel mal ve hizmet bedellerinde yaşanan artış sonucu alım gücünün düşmesi durumudur.

Şöyle ki, çok sık kullanılan ekmek, akaryakıt gibi malların fiyatlarının aylık olarak artması enflasyon olarak kabul edilirken, toplumun önemli bir kısmı tarafından hiç kullanılmayan ve ihtiyaç maddesi olmayan elmasın fiyatının 30 yıl içinde 2 katına çıkması enflasyon olarak kabul edilmez. Teknik olarak elmas fiyatlarının artıyor olması da enflasyon olarak kabul edilse de bireylerin ortak ihtiyacı olmaması, hayatı idame ettirmek için gerekli olmaması sebebiyle enflasyon hesaplarına katılmaz.

Ayrıca tek bir kurum tarafından üretilen ancak piyasada ikamesi bulunan ürünlerde yaşanan fiyat artışları da enflasyon olarak kabul edilmez. Bunun sebebi farklı kurumların farklı satış stratejileri ve hedef kitleleri olmasıdır. Örnek olarak şu anda piyasada birçok farklı şirket tarafından satışa sunulan farklı hacimlerde su bulunmaktadır. Bunlardan önemli bir kısmının fiyatları birbirine yakınken, bir kısmının fiyatları daha yüksektir. Şirketler tarafından satılan sulardan birinde yaşanabilecek fiyat artışı bundan dolayı enflasyon verilerine yansıtılmaz. Bütün suların fiyatlarında yaşanabilecek bir artış genel olacağı için, enflasyon olarak kabul edilebilir.

Enflasyonu ölçmek için belli bir zaman diliminin alınması zorunludur. Enflasyon başlangıç ve bitiş/güncel tarihler arasında hesaplanır.

Enflasyonla İlgili Sıkça Kullanılan Terimler

Deflasyon: Enflasyonun düşmesi halk arasında fiyatlarda düşüş olarak algılanırken, bu olguya deflasyon ismi verilir. Enflasyon 0’a düştükten sonra deflasyon oluşmaya başlar.
Dezenflasyon: Enflasyon oranında yaşanan düşüşü yani fiyatların artış hızının yavaşlamasını ifade eder.
Stagflasyon: En tehlikeli enflasyon tipi olarak kabul edilir. İşsizlik ve enflasyon paralel olarak artar. Ekonomi büyüyor gibi gözükse de reel anlamda daralma vardır.
Stag-deflasyon: Ekonomik durgunluk sebebiyle özel sektörün fiyatları sürekli düşürmesidir. Orta ve uzun vadede işsizliğe yol açar.
Reflasyon: Deflasyon yaşayan piyasanın denge bulma noktasıdır.

Enflasyon Nasıl Oluşur?

Enflasyonun ortaya çıkmasıyla ilgili birden çok neden vardır. Bunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir;

Talep Enflasyonu: Piyasadaki para miktarının artması sonucunda ürün ve hizmetlere olan talebin yükselmesi ile ulaşılabilen mal miktarının yetersiz kalmasıyla oluşan durumdur. Üreticiler piyasadaki talebi karşılamak için üretim hacimlerini arttırmak zorunda kalırlar. Bunu yapmak için yeni personel, yeni tesisler, yeni araçlar almak zorunda kalırlar. Aynı zamanda hammadde talepleri de artar. Hammadde aldıkları kurumlarda üretim hacimleri yetersiz kaldığı için benzer yatırımlar yaparlar. İki firmada bu masrafları ticari hayatlarına devam edebilmek için yansıtmak zorunda kalır. Bu da enflasyona sebep olur.
Maliyet Enflasyonu: Hükümet tarafından belirlenen veya ulusal piyasa dışındaki kaynaklar tarafından fiyatı belirlenen girdilerin yol açtığı enflasyondur. İşçi ücretlerinde, şirketlere uygulanan vergilerde yapılan artışların fiyatlara yansıması neticesinde oluşur.
Beklentiler neticesinde ortaya çıkan Enflasyon: Orta ve uzun vadede ciddi fiyat artışları beklenen durumlarda ortaya çıkar. Ücret beklentilerinin ve hammadde fiyatlarının enflasyon beklentisi ile yüksek tutulması nihai ürünlerinde fiyatlarının artarak enflasyon oluşmasına sebep olur.

Enflasyon Sınıfları

Enflasyon, değişim hızı ve değişim miktarına göre sınıflara ayrılabilir.

Belirsiz veya Sürünen Enflasyon: Genellikle gelişmiş ülkelerde görünür. Ekonominin düzenli işlediğini göstermektedir. Bu sınıfta enflasyon %1 - %9 gibi tek rakamlı sayılardadır. Fiyat artışları çok yavaş olduğu için ekonomiye dahil olan hiçbir kesimi olumsuz olarak etkilemez.
Müzmin veya Kronik Enflasyon: Bütün ülkelerde gözükebilir. Enflasyon ekonomiye dahil olan kesimleri etkilese bile kısa vadede olumsuz etkisi sınırlıdır. Fiyat artışları, yani enflasyon oranı düşüktür. Ancak uzun bir zamana dağılmıştır.
Dört Nala Enflasyon: Aylık enflasyonun %25-50 puan aralığında arttığı enflasyon türüdür. Genellikle gelişmemiş, gelişmekte olan veya çok büyük krizler (savaş, büyük doğal afet vb.) geçiren ülkelerde görülür. Engellenemediği durumlarda Hiper (Aşırı) enflasyona evrilir. Ulusal paraya olan güven azalmaya başlar. Dövizlere yönelim yüksektir.
Hiper veya Aşırı Enflasyon: En ciddi enflasyon türüdür. Ekonomik krizi ifade eder. Ulusal paranın değeri çok hızlı bir biçimde düşer, halk ve özel sektör uluslararası paralara yönelir. Devletin ve bankaların döviz rezervlerini olumsuz olarak etkileyerek yeni krizlerin ortaya çıkmasını tetikleyebilir.

Enflasyon Ekonomi ve Halkı Nasıl Etkiler?

Enflasyon paranın değerini düşürdüğü için bireyleri tasarruf yerine para harcamaya iter. Bireyler ellerindeki parayla alabiliyorken ev, arsa, otomobil gibi ihtiyaç durumunda paraya çevirebilecekleri mallara yatırım yaparlar. Bu durum paranın piyasada daha hızlı “dolaşmasına” yol açarak enflasyonun ivmelenmesine sebep olur.
Yüksek enflasyon özellikle alt ve orta gelir grubunda bulunan vatandaşların alım güçlerini önemli bir şekilde etkiler. Artan fiyatlarla önce lüks sonra ihtiyaçlarından ödün vermek zorunda kalan bireylerin bir araya gelmesiyle sosyal huzursuzluklar ortaya çıkabilir.
Üreticiler iç pazarda karlılık oranları düşük olduğu için dış pazara yönelik hareket ederler. Bu durum iç pazarda ürün miktarı ve kalitesinde düşüşle neticelenir.
Ekonomik olarak zorlanan bireylerin suça yönelmesi bir diğer olumsuz durumdur.
Yüksek enflasyon olan durumlarda alınan borçlar çok kısa zamanda anlamsız duruma gelmektedir. Bu durum piyasaların borç vericisi olan bankalar için olumsuzluklar yarattığı için borçlanma faizleri yükselmektedir.
Ekonomi, özellikle spekülasyona açık borsalarda çok ciddi dalgalanmalar yaşanabilir. Bu tür hareketler birçok insanın birikimlerini yitirmesine sebep olurken, spekülasyondan faydalananlar zenginleşir.

Enflasyon Nasıl Hesaplanır?

Enflasyon hesaplaması çeşitli istatistik teknikleri kullanılarak gerçekleştirilen bir işlemdir. Kısaca ülkemizde enflasyon Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından hesaplanmakta ve açıklanmaktadır. Özellikle bireysel tüketicileri ilgilendiren enflasyon oranı TÜFE yani Tüketici Fiyat Endeksi adı altında yayınlanmaktadır. TUİK bu enflasyonu halkın tüketim alışkanlıklarını ve tükettiği ürünlerin fiyatlarını takip ederek gerçekleştirir. Tüketilen ürünler 12 maddeden oluşan “Ana Harcama Grupları” tablosu ile takip edilmektedir. Bu tabloda yer alan grup başlıkları sırasıyla;

Gıda ve alkolsüz içecekler,
Alkollü içecekler ve tütün,
Giyim ve ayakkabı,
Konut giderleri (ev taksiti, kira, yapı işleri vb.),
Ev eşyaları,
Sağlık masrafları,
Ulaştırma (yakıt, uçak, otobüs, dolmuş),
Haberleşme (cep telefonu, internet vb.)
Eğlence ve kültür (sinema, tiyatro, konser vb.)
Eğitim (kırtasiye masrafları dahil),
Lokanta ve oteller,
Çeşitli mal ve hizmetler olarak listelenmektedir.

901 çeşit ürünün fiyatı 27980 iş yerinden takip edilir. Ana harcama gruplarının ailelerin tüketim alışkanlıkları ve ihtiyaçlarına göre dağıtılmasıyla “madde ağırlığı” elde edilir ve fiyatlar bu oranlara göre hesaplanarak enflasyon tespiti yapılır. TÜFE dışında farklı sektörleri etkileyen enflasyon endeksleri de takip edilmektedir. Bunlar;

Hizmet Üretici Fiyat Endeksi (H-ÜFE)
Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi (Tarım-GFE)
Yurtiçin Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE)
Yurtdışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE)dir.

Enflasyon sürekli artıyor kabul edilse de bazı ürün ve sektörlerde mevsimsel/iklimsel değişimlerden dolayı ciddi fiyat düşüşleri olabilmektedir. Enflasyon listesinde bulunan 12 gruptan bir veya birkaçının fiyatının aynı kalması veya düşmesi her zaman mümkündür. Ayakkabı artarken, gıda ürünlerinin fiyatı düşebilir. Ancak TÜFE’de genel rakam verildiği için ayakkabı fiyatları da artmış gibi gözükecektir.

Enflasyon Açıklanırken Kullanılan Rakamlar Ne İfade Etmektedir?

Ülkemizde Tüketici Fiyat Endeksi rakamları genellikle iki şekilde açıklanır;

Aylık enflasyon: Geçen aya göre fiyatlarda yaşanan artış.
Yıllık enflasyon: Geçen yıla göre fiyatlarda yaşanan artış.

TUİK her ay çok detaylı veriler açıklamaktadır. Bu verilerin önemli bir kısmı sıradan vatandaşlardan çok ekonomi planlayıcıları ve büyük yatırımlar yapmayı planlayan veya yapabilecek durumda olan kişiler için anlam taşımaktadır.

Endeksler genellikle “enflasyon geçen aya/yıla göre X puanlık artışla X puana yükseldi” olarak yapılır. Burada x yerine koyacağımız 1 rakamı, %1 anlamına gelir. Bu demektir ki geçen ay 100tl’ye aldığınız ürünlerin toplamı bu ay 101tl olacaktır.

İlginizi çekebilir: İnternetten Borsa İşlemleri Nasıl Yapılır, Borsa Alım-Satım İşlemleri İçin Gerekenler Nelerdir?