Bipolar Bozukluk (İkiuçlu bozukluk, Manik Depresif Hastalık) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi Nasıldır?

Başlıklar

• - Bipolar Bozukluk ve 3 Alt Tipi
• - Bipolar Bozukluk Belirtileri Neler?
• - Bipolar Bozukluğa Neler Sebep Olur?
• - Bipolar Bozukluk Nasıl Teşhis Edilir?
• - Bipolar Bozukluk Tedavisi Var Mı?

Uzun süreli ve karmaşık duygudurum hastalığına bipolar bozukluk adı verilmektedir. Bu rahatsızlıkla beraber kişilerde bazı ataklar görülür. Görülen ataklar:

• Manik 
• Hipomanik 
• Depresif

Bipolar bozukluk gelen atak sırasında hafif ama farklı şekillerde de kendini gösterebilir. Bipolar bozukluk aynı zamanda tıbbi olarak manik depresif olarak da adlandırılmaktadır. Bipolar bozukluk iki uçlu bozukluk olarak tanımlanır. Bu hastalıkta kişide iki ayrı ruhsal bozukluk görülür. Bu durum taşkınlık veya çökkünlük olarak tanımlanır. Taşkınlık mani, çökkünlük ise depresif olarak bilinmektedir. Bipolar bozukluk iş gücü kaybının önemli nedenleri arasında yer alır. Bu hastalık 3 alt tipe ayrılır. Bunlar;

• Bipolar 1
• Bipolar 2 
• Siklotimik bozukluk

Bipolar Bozukluk ve 3 Alt Tipi

Kişiler hasta olmadığı zamanlarda normal görünürler. Her bir atak birkaç hafta sürebilir. Ataklar arasında geçen süre birbirine eşit olmak zorunda değildir. Hastalığın alt tiplerinden biri olan bipolar 1, en az 1 manik atağın olduğu dönemdir. Atak öncesinde veya sonrasında hipomani veya depresif atağın mevcut olabileceği alt tiptir. Bazı bipolar tip 1 hastalarında psikoz yani gerçekten kopuş görülebilir. Tip 1, erkekleri ve kadınları eşit oranda etkilemektedir.

Bipolar 2 tip hastaları en az 2 hafta majör depresif atak yaşar. Genellikle kişinin geçirdiği depresyona en az 4 gün süren hipomani atağı eşlik eder. Tip 2 hastalarında manik atak görülmez. Bu rahatsızlık genellikle erkeklere oranla kadınlarda daha sık görülmektedir.

Kişilerde en az 2 yıl boyunca hipomani ve depresif atak belirtileri görülüyorsa kişide siklotimik bozukluk söz konusu olabilir. Siklotimik bozuklukta görülen belirtiler diğer alt tiplerin belirtilerine göre daha hafif seyredebilir. Siklotimik bozukluk sürecinde hasta olmayan kişiler normal hayatlarına devam ederken normal görülmektedir. Eğer kişide atak başlarsa her atak birkaç hafta süreyle devam edebilir. Görülen atakların süresi eşit olmayabilir. Hastalık sürecinde mani dönemi beklenenden daha hafif geçebilir. Hafif belirtilerle geçen mani dönemi ise hipomani olarak bilinmektedir.

Bipolar Bozukluk Belirtileri Neler?

Uzmanlar bipolar bozukluk belirtilerini temelde mani, hipomani ve depresyon belirtileri içerisinde değerlendirmektedir. Bipolar bozukluğa bağlı olarak görülen depresif dönem en az iki hafta boyunca devam etmektedir. Manik atak birkaç gün ile birkaç hafta arasında sürer. Bazı hastalarda görülen ataklar ise yıl içinde sürekli birbirini takip eder. Kişilerde görülen depresif dönem belirtileri aşağıdaki gibi olabilir.

• Üzgün ruh hali
• Ümitsiz ve huzursuz hissetmek
• Değersiz hissetme
• Günlük aktivitelere karşı ilgisiz olma
• Enerji eksikliği
• Konsantrasyon ve dikkat eksikliği
• Suçluluk hissi 
• Kötümser yaklaşım
• Uyuyamama veya aşırı uyuma 
• İntihar düşünceleri
• Halüsinasyon

Mani atağı görülen kişilerde aşırı duygulanma görülür. Bu kişiler daha heyecanlı, taşkın ve aşırı enerjili olabilir. Mani atağı döneminde kişilerde gece hayatına, korunmasız cinsel ilişkiye ve madde kullanımına yatkınlık söz konusudur. Kişilerde görülen manik evre belirtileri ise aşağıdaki gibidir. 

• Çok mutlu, sevinçli hissetme
• Hızlı konuşma
• Enerjik hissetme 
• Yeni fikir ve plan üretmeye açık olma 
• Kendini önemli hissetme 
• Az uyumak ve az yemek 
• Halüsinasyon görmek
• Mantıksız düşüncelere sahip olmak 
• Zararlı ve riskli şeyler yapmaya istekli olmak

Mani ve depresyon atakları sıklıkla birbirini takip etmektedir. İki atak arasında normal dönemler olabilir. Aynı zamanda bu iki atak arasında sürekli bir döngü hali de olabilir.

Kadınlarda ve erkeklerde görülen bipolar bozukluk atakları farklı belirtiler gösterebilir. Kadınlar erkeklere oranla depresif ataklara daha yatkındır. Bipolar bozukluğa eşlik eden çeşitli rahatsızlıklardan söz etmek mümkündür. Tiroid hastalığı, kaygı bozukluğu, migren ve obezite gibi sağlık problemlerinin hastalığa eşlik ettiği söylenebilir. Erkeklere oranla kadınlarda bipolar bozukluk daha sık tekrarlanmaktadır. Bunun nedeni ise kadınlarda görülen adet dönemine, gebelik ya da menepoz dönemine bağlı hormonel değişiklikler olabilir. Bipolar bozukluk erkeklerde daha erken yaşlarda teşhis edilebilir. Kadınlarda ise genellikle ileriki yaşlarda teşhis edilmektedir. Erkeklerde görülen manik ataklar daha şiddetlidir. Erkeklerde madde veya alkol gibi zararlı kullanımlar daha sık görülür. Aynı zamanda erkeklerde görülen bir diğer etki ise intihar düşüncesidir.

Bipolar Bozukluğa Neler Sebep Olur?

Bipolar bozukluğa nelerin neden olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Fakat bu konu üzerine bazı teoriler bulunmaktadır.

• Genetik etkenler
• Beyinde kimyasal dengesizlik
• Tetikleyici psikososyal etkenler

Genetik etkenlerin bipolar bozukluğa neden olduğu üzerinde çalışmalar devam ediyor. Ebeveynlerden herhangi birinde duygudurum bozukluğu varsa bireyde bipolar bozukluğun gelişmesinde %10-20 arası bir artış söz konusudur. Tek yumurta ikizlerine bakıldığında eğer kardeşlerden birinde bipolar bozukluk varsa diğer kardeşte de bipolar bozukluğun olması %70-90 arasıdır. Bu durum hastalığın genetik etkenlere bağlı olduğunu gösteren önemli örneklerden biridir.

Bipolar bozukluğa neden olduğu düşünülen bir diğer etken ise beyindeki kimyasal dengesizliktir. Beyinde duygudurum ile ilgili görev üstlenen bazı bölgeler vardır. Bu bölgelerin nöro anatomisindeki değişiklikler duygu ve davranış değişikliklerini tetikleyebilir. Özellikle hipokampüs bölgesinde bulunan sinir hücreleri hasara ya da kayba uğrarsa bu kayıp duygudurum bozukluklarının görülmesine neden olabilir. Hipokampüs hafızayla ilişkilendirilmiş bir bölgedir. Fakat dolaylı yoldan tepki ve duyguların oluşmasında da görev almaktadır. Bilindiği üzere sinir hücreleri arasında iletişim mevcuttur. Hücreler kendi aralarında iletişimleri nörotransmitter adı verilen kimyasal maddeler aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Bu kimyasal maddelerin düzenindeki dengesizlikler bipolar bozukluk hastalığının gelişimiyle ilişkili olabilir.

Bipolar bozukluğa neden olan faktörler üzerinde araştırmalar devam etmektedir. Bazı araştırmacılar bipolar bozukluğa çeşitli çevresel ve yaşama dair faktörlerin neden olacağını öne sürmüştür. Kişiler özellikle ciddi stres kaynağı olan bir durumla karşılaştığında sinir hücrelerinde bazı değişiklikler görülür. Bu değişiklikler hem rahatsızlığın ilk ortaya çıkışında hem de tekrarlanmasında etkili olabilir. Psikososyal stres faktörlerine birçok örnek verilebilir. Başlıca örnekler:

• İkili ilişkilerin bozulması
• Fiziksel, duygusal ya da cinsel istismar
• Yakınının veya sevdiğin birinin ölümü
• Fiziksel hastalık
• Uyku sorunu
• Boşanma, iflas, itibar kaybı gibi üzücü olaylar

Bipolar bozukluk kadınlarda mı fazla görülür yoksa erkeklerde mi? Pek çok kişi bu sorunun cevabını merak ediyor. Bipolar bozukluk kadınlarda ve erkeklerde eşit oranda görülüyor. Hastalığın ortalama başlangıç yaşı ise 20-25 arasında değişiyor. Bipolar bozukluk büyük oranda mevsimsellik gösteriyor. Bipolar bozukluk yaşayan hastalarda yaz ve ilkbahar mevsiminde manik atak görülürken kış ve sonbahar mevsiminde depresif atak daha fazla görülüyor. Hastalığın yeni görülmeye başladığı kişilerde iki bozukluk arasındaki süre uzun olurken ileriki zamanlarda bu süre kısalmaktadır. Tedavi olmayan hastalarda ise atak süreleri uzamaktadır.

Bipolar Bozukluk Nasıl Teşhis Edilir?

Günümüzde bipolar bozukluk hastaları hakkında daha detaylı bilgi bulunuyor. Kişiler hastalığa dair pek çok konuyu merak ediyor. Bipolar bozukluk tanısı için klinik psikiyatri uzmanı hizmet veriyor. Hastalığın doğru şekilde tanı konulması ciddi önem taşıyor. Uzman hekim, hastayı ve hasta yakınlarını dikkatle dinleyerek tanı koymak için adım atıyor. Bipolar bozukluk tanısı koymak için kişilere herhangi bir test uygulanmıyor. Eğer doğru tanı konulmazsa bazı durumlarda yanlışlıkla depresyon tanısı konulabilir.

Bipolar bozukluk görülen bireylerde birçok laboratuvar testi normal sonuç vermektedir. Eğer inceleme yapılırken maddeye bağlı duygudurum değişikliği düşünülüyorsa idrar analizleri veya kan testi yapılabilir.

Vücutta bulunan tiroid bezi çeşitleri hormonların salgılanmasında görevlidir. Tiroid bezi tarafından salgılanan hormonlar vücudun birçok fonksiyonunun düzenlenmesinde etkilidir. Tiroid bezlerinin az çalışması durumunda hormonlar yeteri kadar salgılanmaz. Tiroid bezlerinin normalden az çalışması hipotiroidi, normalden fazla çalışması ise hipertiroidi olarak tanımlanır. Az çalışan tiroid bezleri nedeniyle kişinin vücudunda bazı değişimler görülür. Genellikle hipotiroidi hastalarında depresif belirtiler ortaya çıkmaktadır. Tiroid bezi hastalarının duygudurum değişimi bipolar bozuklukla benzerlik gösterebilir. Bu durumda bipolar bozukluk tanısı için kişinin tiroid bezi değerleri de incelenebilir.

Bipolar Bozukluk Tedavisi Var Mı?

Bipolar bozukluk için uygulanan tedavi yöntemleri vardır. Kişiye uygun tedavi yönteminin uygulanması için öncelikle kişinin hangi dönemlerde olduğunu tespit etmek gerekir. Bipolar bozukluk tedavisini belirleyen önemli faktör kişinin yani hastanın mani, hipomani veya depresif dönemlerden hangisinde olduğunu belirlemektir. Tedavi sürecinde etkili olan bazı faktörler de vardır. Kişinin psikiyatri ya da diğer rahatsızlıkları, daha önce aldığı tedaviler ve bu tedavilere hastanın verdiği yanıt dikkate alınabilir.

Psikoterapi teknikleri bipolar bozukluk hastaları için hayati öneme sahip tedavi uygulamalarıdır. Tedaviler bireysel, aileyle birlikte ya da hasta grubuyla birlikte gerçekleştirilebilir. Bipolar bozukluk tedavisinde başvurulan bazı psikoterapi teknikleri: 

• Kişilerarası ve sosyal ritim terapisi
• Bilişsel davranışsal terapi
• Psikoeğitim ve aile odaklı terapi

Kişilerarası ve sosyal ritim terapisi, kişinin günlük aktivitelerinin düzenlenmesinde etkilidir. Kişinin uyku, beslenme ve egzersiz gibi günlük aktivitelerini kapsar. Bilişsel davranışsal terapi ise bir tür konuşma terapisi olarak da kabul edilmektedir. Bilişsel davranışsal terapinin amacı rahatsızlık hakkında ve rahatsızlığa bağlı oluşan düşünce kalıplarına farkındalık oluşturmaktır. Psikoeğitim ve aile odaklı terapi hasta ve hasta yakınlarını ilgilendirmektedir. Hastanın ve hasta yakınlarının bu hastalığa karşı bilinçlenmesi, hastalığı kontrol altında tutmak için kilit noktaları öğrenmesi hedeflenir.

Ani ataklar görülebilir. Ani ataklara karşı ilaç tedavisi uygulanabilir. Uygulanan ilaç tedavisinin temel amacı hastanın ve çevresindeki insanların güvenliğini sağlamaktır. Bipolar bozuklukta mani ve depresyon atağının kontrolü için kullanılan öncelikli tedavi duygudurum düzenleyiciler ve antipsikotik etki ilaçlarıdır. Bipolar bozukluk hastalarında mani döneminde öncelikle kullanılan ilaç lityumdur. Lityum, bipolar bozukluk olan hastalarda kullanılan önemli bir ilaçtır. Uzun süreli kullanılan bu ilaç hastalarda intihar riskini belirgin ölçüde azaltır. Lityum kullanan hastalarda ilacın dozu doğru ayarlamalıdır. İlaç dozunun ayarlanması için hastanın kontrollerinde kan değerleri incelenmelidir. Bazı hastalar hem kendileri hem de çevresindeki insanlar için tehdit oluşturabilir. Bu hastaların kendine ve çevresine zarar vermemesi için ihtiyaç duyulduğunda klinik yatışı verilmelidir. Yatış verilen hastalar özellikle psikotik belirtiler gösteriyorsa bu hastaların tedavisi hastane koşullarında devam ettirilir. Bipolar bozuklukta atakların tedavi edilmesi kadar atakların önlenmesi de önem taşır. Bunun için de bazı uygulamalar yapılmaktadır. Bipolar bozukluk için belirli bir tedavi planı yoktur. Hekim, hastanın durumunu inceler ve hastanın durumuna uygun tedavi sürecini belirler.

Bipolar bozukluk hastaları için bazı öneriler bulunmaktadır. Hastalara yapılan öneriler: 

• Hastalığı doğru tanımak ve çevreye doğru tanıtmak
• Hekim kontrollerini aksatmadan düzenli yapmak
• İlaçları düzenli kullanmak
• Alkol ve madde kullanımından tamamen uzak durmak
• Düzenli uyumak
• Stresten uzak durmak
• Düzenli beslenmek
• Düzenli egzersiz yapmak
• Öfke ve depresyon halleriyle başa çıkmayı öğrenmek

Kişiler kendinde veya çevresinde bipolar bozukluk belirtilerinden birkaçını görüyorsa ruh sağlığı uzmanına başvurması daha doğru ve güvenilir olacaktır.

İlginizi çekebilir: Otizm Nedir? Otizm Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?