Başlıklar
- - Hece Ölçüsü İçin Hece Sayısının Önemi
- - Hece Ölçüsü ve Durak Kavramı
- - Hece Kalıpları ve Duraklar
- - Türk Edebiyatında Hece Ölçüsü
Günümüzde birçok şair, okunduğunda akıcı bir şekilde ilerleyen ahenkli şiirler yazmak ister. Bu tarz şiirler yazmak için önemli noktalardan biri hece ölçüsü kullanımıdır.
Hece ölçüsü, şiirde bulunan dizelerdeki hece sayısının aynı olmasıdır. Şiire ait ilk mısrada kaç hece kullanılmışsa diğer mısralarda da eşit sayıda hece kullanılır. Hecelerin açık ya da kapalı olması veya ince ya da kalın olmasının önemi yoktur; önemli olan dizelerdeki kullanılan hece sayısının aynı olmasıdır. Bu kullanım Türkçeye uygun özelliktedir.
Hece ölçüsü, hecelerin parmakla sayılmasından dolayı ‘parmak hesabı’ (Hesâb-ı Benân) ve ‘parmak ölçüsü’ olarak da adlandırılır. Çok eski zamandan beri kullanılan bir ölçü olduğundan köylü vezni olarak da isim verildiği dönemler olmuştur.
Hece ölçüsünün iki temel özelliği vardır. Bu özellikler;
- Hece Sayısı: Şiirde kullanılan hece sayısının eşit olmasıdır.
- Durgulama ve Durak: Bir hecenin bölümlere ayrılmasını durgulama; oluşan bölümlerin vurgu yapılan kısımlarını ise durak kavramı karşılar. Hece ölçüsüyle yazılmış her şiirin içerisinde durak noktası olması zorunlu değildir. Hece ölçüsüyle yazılmış duraksız şiirler de mevcuttur.
Hece Ölçüsü İçin Hece Sayısının Önemi
Hece ölçüsüne göre kullanılan kalıplar, 2 ile 20 hece (2 ile 20 dahil) aralığındaki sayılara göre oluşturulur. Mısralarda kullanılan hece miktarına göre ölçü kalıplarına isim verilir. Örneğin; her mısrasında 15 kelime var olan şiirlerin şiir kalıbı, on beşli hece ölçüsü olarak adlandırılır.
En çok kullanılan hece kalıbı on birli hece ölçüsüdür. Bunun dışında yedili, sekizli, on dörtlü hece ölçüleri de edebiyatımızda sıkça kullanılan hece ölçüleridir.
- İki ile Altı Arasında Heceden Oluşan Kalıplar: Daha çok bilmece, tekerleme gibi edebi türlerde kullanılırlar.
- Yedili Ölçü Kalıpları: Genellikle manilerde kullanılan bir kalıptır.
- Sekizli Ölçü Kalıpları: Türkü, destan, varsağı, semai gibi yazı türlerinde tercih edilir.
- On Birli Ölçü Kalıpları: Aşık ve Tekke edebiyatına ait edebi eserlerde kullanılır.
- On Dörtlü Ölçü Kalıpları: Genellikle Çağdaş Türk şiirlerinde görülen bir kalıptır.
Hece Ölçüsü ve Durak Kavramı
Durak, hece ölçüsü ile yazılmış şiirlerde şiire ait ahengi artırmak için kullanılır. Şiiri okuyan kişi, durak adı verilen ses kesimi noktalarında nefes alma fırsatı bulur.
Durak kullanımda esas alınması gereken konu, durakların her mısrada aynı noktada olması ve durağın bir kelimenin içinde kelimelerin arasında bulunmasıdır. Hece ölçüsüne istinaden kalıplarda olacak durak sayısı 2 ile 5 arasında (2 ve 5 dahil) olabilir. Bir durağa ait hece sayısı 1 ile 10 arasında olacak şekilde hece ölçüsüne uygun eserler yazılabilir.
Hece Kalıpları ve Duraklar
Hece kalıplarında bulunan hece sayısına göre kullanılacak kalıplar değişiklik gösterir.
- Beş Heceden Oluşan Kalıplar: (3/2) ya da (2/3) durak olarak oluşturulur.
- Altı Heceden Oluşan Kalıplar: (2/4), (4/2) veya (3/3) şeklinde düzenlenecek duraklardan oluşur.
- Yedi Heceden Oluşan Kalıplar: (3/4), (5/2), (4/3) veya (2/5) duraklı olarak oluşturulur.
- Sekiz Heceden Oluşan Kalıplar: (5/3), (6/2), (3/5), (2,6), (4/4) ya da (3/3/2) duraklı oluşturulur.
- On Bir Heceden Oluşan Kalıplar: (4/4/3), (5/6), (6,5), (4/7), (7/4) duraklı olacak şekilde oluşturulur.
- On Üç Heceden Oluşan Kalıplar: (4/4/5) ya da (8/5) duraklı olarak oluşturulur.
- On Dört Heceden Oluşan Kalıplar: (5/2/5/2), (4/3/4/3), (3/4/3/4), (4/3/3/4) veya (7/7) duraklı olarak oluşturulur.
Türk Edebiyatında Hece Ölçüsü
Hece ölçüsü kullanımı, çok eski dönemlerden itibaren edebiyatımızda yer bulmuş bir kavramdır. Dilimize ait bilinen ilk yazılı eser olarak bilinen Göktürk Yazıtları’nda hece ölçüsüne benzer sayılacak bölümlerin yer aldığı tespit edilmiştir. Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügatit Türk adlı eserinde de hece ölçüsüne uygun şiirler yer alır.
İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı döneminde oluşturulan edebi eserlerde hece ölçüsü kullanımı olmazsa olmaz bir kullanım olmuştur. İslamiyet’i kabul sonrasında gelişen döneminde sanatçılarımızın yazdığı eserlerde aruz ölçüsünü kullanması hece ölçüsünü arka planda bırakmıştır. Dönemin sanatçılarından Ziya Paşa ise ‘Şiir ve İnşa’ adlı eserinde Türkçe’nin asıl şiir ölçüsünün hece ölçüsü olduğunu savunmuştur. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı döneminde hece ölçüsü kullanımı eski değerine kavuşmuştur. Ziya Gökalp, milli vezin olarak hece ölçüsünü kabul etmiştir. Günümüz Çağdaş Dönem Türk Edebiyatında ise hece ölçüsü ve serbest ölçü kullanılır.
İlginizi çekebilir:
Parnasizm (Şiirde Gerçekçilik) Nedir, Parnasizmin Özellikleri Nelerdir?
Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin