Betimleme Nedir? Betimleme Çeşitleri Nelerdir?

Başlıklar

- Açıklayıcı Betimleme
- İzlenimsel Betimleme (Sanatsal Betimleme)
- Ruhsal Betimlemeler
- Fiziksel Betimlemeler

Betimleme, sözcükler ile adeta insanda görme, duyma, işitme, tatma ve dokunma gibi hisler uyandıracak bir şekilde anlatılmak istenilen durumun, nesnenin resminin çizilmesidir. Betimleme varlık ya da nesnenin tüm özelliklerinin insan gözünde canlanacak bir şekilde anlatılmasıdır. Yazarlar, okuyucunun metinde geçen yerleri, kişileri, hayvanları ya da durumları sanki bir fotoğrafa bakarmış gibi anlamasını betimlemeler yardımıyla sağlamaktadır. Betimleme sanatı, bir yazı süresince var olan durağanlığın bozulması noktasında yazarların sıklıkla tercih ettiği bir anlatım yöntemidir.

Betimleme, hepimizin gün içerisinde sıklıkla kullandığı sanatlardandır. Ailemize, öğrencilerimize ya da çalışanlarımıza gün içerisinde bilmeden birçok farklı konseptte konu ile ilgili yaptığımız konuşmalarda farkına bile varmadan betimleme yaparız. Betimlemeler, dörde ayrılır.

Açıklayıcı Betimleme

Varlıkları oldukları gibi anlatarak okuyucuya bilgi verme amacıyla kullanılan anlatma sanatıdır. Yazar, kendine ait fikirler olmaksızın varlıkları olduğu gibi anlatmaktadır. Bu tarz betimlere Ahmet Mithat Efendi’nin yazdığı eserlerde sıklıkla rastlanmaktadır. Betimleme de nesnel bir anlatım söz konusudur. Örneğin, Ahmet Mithat’ın Müşahedat adlı romanında geçen:

“Belli ki, Şirketi Hayriye'nin büyük yan kamaraları birbirine ekli, dik açılı üçgen şeklindedir ki, açının karşı tarafı yay gibidir. Bayanlar bu yay tarafındaki tahta sedir üzerinde oturuyorlardı. Üçgenin uzun kenarı ile kısa kenarının arasındaki dik köşe boştu. Biz de gidip doğruca o köşeye oturduk.” Cümleler betimleyici anlatıma örnektir.

İzlenimsel Betimleme (Sanatsal Betimleme)

Yazarın, varlıklar hakkındaki izlenimlerini, kendisine hissettirdiklerini okuyucuya aktarma amacıyla sanatsal bir dil kullanarak anlatmasına izlenimsel betimleme denir. Burada amaç yazarın okuyucuya dokunma ihtiyacını sözcükler kullanarak yapmasıdır. Bu tür anlatımlarda öznellik söz konusudur. Roman, hikaye, gezi yazısı gibi metinlerde sık sık sanatsal betimlemelerden faydanılmaktadır. Sanatsal betimlemelerde, varlıkların özellikleri sanat kaygısı güdülerek anlatılmaktadır.

“İki katlı bir konak olan evlerinin kırık bir kapısı bulunmaktaydı. Ağlamaktan gözleri kıpkırmızı olmuş, küçük bir kız çocuğu merdivenlerde oturarak, annesinin verdiği salçalı ekmeği sessiz sessiz yemekteydi. Evin hanımı, çok titiz olmalıydı ki her yer ışıl ışıl parlıyordu. Bunca fakirliğe rağmen insanda oteldeymiş hissi uyandırmaktaydı konak. Yeşil yaprakları solmuş bir sarmaşık merdivenleri süslemekteydi.” örneğinde izlenimsel betimlemeden yararlanılmıştır.

“Taze kadınlar çok çağdaş giyinmiş oldukları için, çağdaşlık tarzıyla kendilerini tanımadığımız hâlde bile bir baş işaretiyle selâmlaşmak gerektiyse de, yanlarındaki ihtiyar kadın gayet geniş bir siyah yünlü kumaştan fistan giyip, başına da bir siyah başörtü bağlamış olduğundan, yabancı olmadıkları anlaşıldığı için bu selâma da gerek görülmemişti.” cümlesi Ahmet Mithat’ın Müşahedat adlı eserinde kullandığı izlenimsel betimlemelere örnek olarak verilebilir.

Dünya edebiyatında betimlemeler tarihin en eski dönemlerinden beri kullanılagelmektedir. İlk örneklerini destanlarda rastladığımız betimlemelere, romantizm akımı sonrasında daha çok örnek veren yazarlar; betimleme yetenekleri ile sanat becerileri hakkındaki iddialarını kanıtlama yoluna seçmektedir.

Ruhsal Betimlemeler

Bireyin iç dünyasında yaşadıklarını yansıtmak amacıyla ruhsal betimlemelerden yararlanılmaktadır. Karakterlerin sevinç, üzüntü, korku ve sevgi gibi duygularının okuyucuya geçmesi noktasında ruhsal betimlemelerin yeri büyüktür.

“Asla başına gelmeyeceğine inandığı olayları yaşayan Ayla, sinirden deliye dönmüştü. Eline aldığı bütün eşyalarını odanın etrafına savuruyor, Ekrem’e söylemek istediklerini parçaladığı kıyafetleriyle anlatmaya çalışıyordu.” Cümlelerinde karakter Ayla’nın başına gelen duruma verdiği tepkiler açıklanırken ruhsal betimlemelere örnek olabilecek ifadeler kullanılmıştır.

Fiziksel Betimlemeler

Karakterlerin fiziksel özelliklerinin olduğu gibi verilerek okuyucuda izlenim yaratma amacıyla yapılan betimlemelerdir. Kişilerin, boyu, yaşı, ırk özellikleri, ten rengi, saçı ve kıyafetleri gibi özellikleri bu tür betimlemelerde belirtilmektedir.

“Ayla; üç yaşında, sarı kıvırcık saçlı, tombul bir kız çocuğuydu; uzun çarpık dişleri babaannesi Neriman’dan kendisine kalan bir mirastı adeta.” Örneğinde cümledeki özne olan Ayla hakkında fiziksel betimlemeler yapılmıştır.

Betimleyici Anlatımın Özellikleri